Ніна Рыбік: у літаратуру мяне прывёў Мікола Мятліцкі
17:00 / 10.04.2024
Мы з Міколам Мятліцкім двойчы землякі: абое нарадзіліся ў Хойніцкім раёне, страцілі малую радзіму пасля Чарнобыльскай аварыі і знайшлі прытулак для душы на Астравеччыне. Але яднае нас не толькі гэта…
…Першы раз я ўбачыла Міколу Мятліцкага ў 1981 годзе ў кабінеце тагачаснага рэдактара хойніцкай раённай газеты Арсена Сакуна. Я прыехала на размову з нагоды магчымага працаўладкавання. Да таго дасылала ў «раёнку» матэрыялы, і калі ў рэдакцыі ўзнікла кадравая «прыдуха», успомнілі пра мяне, «падаючую надзеі» вясковую бібліятэкарку. У рэдактара былі госці, з якіх запомніла толькі ўжо добра вядомага на той час паэта-земляка. Яны доўга круцілі ў руках апрацаваную мной за некалькі хвілін да таго без разумення, як гэта робіцца, заметку няштатнага аўтара. Было відаць, што заметка тая – не мая, але ж з маіх рук! – «аўтарытэтнаму журы» не вельмі падабалася. Я адчувала, што зараз пакіну гэты кабінет і больш ніколі не пераступлю яго парог.І тут паэт важка зазначыў: «Якія высновы па гэтай апрацоўцы ўвогуле можна зрабіць? Вазьміце дзяўчыну на выпрабавальны тэрмін. За пару месяцаў стане зразумела, чаго яна вартая».
Так Мікола прыдачыніўся, хоць і ўскосна, да майго пераходу з бібліятэчнай справы ў журналістыку. Затым мы час ад часу сустракаліся ў калідорах рэдакцыі, на нейкіх святочных імпрэзах – я, пачынаючая журналістка, глядзела на мэтра айчыннай літаратуры знізу ўверх. А найчасцей – на старонках газеты «Ленінскі сцяг», дзе перыядычна друкаваліся яго вершы, якія выклікалі ў мяне заўсёднае захапленне: ну як можна ТАК пісаць?!
Потым быў Чарнобыль, адсяленне спачатку маёй роднай вёскі Уласы, а затым і Міколавага Бабчына, пераезд на Астравеччыну… І калі аднойчы Мікола Мятліцкі заехаў у рэдакцыю «Астравецкай праўды», мы сустрэліся як родныя, хоць да таго былі ледзь знаёмыя.
Паэт запрасіў на сустрэчу з вучнямі Быстрыцкай базавай школы. І потым, пасля размовы з дзецьмі, вершаў, аўтографаў, спытаў:
– А ты пішаш што-небудзь? Я маю на ўвазе мастацкую прозу.
На маё няпэўнае мармытанне «Ну, нешта… Недзе ляжыць… Я не ўпэўнена…» сказаў, як гэта ўмеў толькі Мікола, рашуча і неаспрэчна:
– Ты пішы! У цябе атрымаецца.
…Ці задумваліся вы калі, якое значэнне маюць словы, сказаныя, магчыма, мімаходзь, для таго, каму яны адрасаваліся? У іх, можа, і не ўкладвалі таго сэнсу, што пачуў суразмоўца… Але, сказаныя ў патрэбны момант, для некага яны могуць стаць лёсавызначальнымі… Мо, Мікола і не думаў нічога такога, так проста сказаў – ён жа не чытаў ніводнага майго мастацкага радка.
Ды і ніхто не чытаў… Але я, як чалавек адказны, пашурудзіўшы па шуфлядках пісьмовага стала, выцягнула чарнавік апавядання «Эвакуацыя», дзе імкнулася занатаваць гісторыю адсялення сваёй вёскі, дапісала, падправіла – і адаслала Мятліцкаму.
Праз колькі дзён у трубцы ўжо грымеў яго голас:
– Ніна, гэта геніяльна!
(На ацэнкі ён ніколі не скупіўся, і ў сваёй шкале пераводу ягоных адзнак ва ўласныя я пераклала гэта як «няблага».)
– Заўтра ж аднясу ў «ЛіМ»!
Так я стала пісаць. Напачатку мне хацелася расказаць як мага больш пра сваю вёску, яе жыхароў – пакінуць аб ёй памяць, своеасаблівы помнік, калі не такі, як Мікола ўзвёў сваёй малой радзіме кнігай «Бабчын», то хоць бы крыху падобны. Пазней тыя першыя апавяданні ўвайшлі ў зборнік «Права на адсяленне», які выйшаў у 2001 годзе. Неўзабаве мяне прынялі ў Саюз пісьменнікаў. Ці трэба гаварыць, што рэкамендацыю даў Мікола Мятліцкі? Ён жа напісаў прадмову да маёй другой кнігі «Свае і Чужыя».
Такім чынам Мікола Мятліцкі стаў маім хросным бацькам у літаратуры – гаварыла пра гэта неаднойчы і яму самому, і ў шматлікіх інтэрв’ю. І зазвычай дадавала напаўжартам: «Так што калі ў мяне нешта атрымліваецца, то гэта і Міколава заслуга. А калі не, то і віну падзяляю з ім: не трэба было абнадзейваць!»
Калі я перабралася на Астравеччыну, якая і Мятліцкаму стала другой радзімай, мы з Міколам бачыліся часта: ён сустракаўся з чытачамі, журналістамі, удзельнікамі літаратурных аб’яднанняў нашых паўночных раёнаў, прыязджаў на прэзентацыі маіх кніг і на юбілей «Астравецкай праўды». Да слова, літаратурны мэтр падтрымліваў не адну мяне – многім пачаткоўцам даваў слушныя парады, дапамог надрукавацца ў літаратурных часопісах. Не для ўсіх гэта стала пуцёўкай у літаратуру, але ў тым няма яго віны. «Бязногага не давядзеш», – часта паўтараў Мікола.
Я ж па-ранейшаму свае творы «тэсціравала» на Міколе. Не заўсёды яго водгукі былі такімі ўзнёслымі, як у першы раз, часам ён даваў слушныя парады, як палепшыць твор, – я заўсёды да іх прыслухоўвалася. Здаралася, быў катэгарычным: «Ты больш такіх хадульных апавяданняў не пішы!» І хоць мне, як любому аўтару, было шкада сваё «дзіцятка», нованароджаны твор ішоў у сметніцу: Міколаў вердыкт быў неаспрэчны.
…Жонка Міколы Мятліцкага Ірына расказала, што апошняй кнігай, якую Мікола чытаў перад ад’ездам у бальніцу, адкуль ужо не вярнуўся, быў мой зборнік публіцыстыкі «Кожны стрэчны нам – настаўнік». Дакладней, перачытваў: прачытаўшы першы раз, ён патэлефанаваў, сказаў шмат цёплых слоў. А потым ужо перачытваў тое, што спадабалася найбольш. Закладка назаўжды засталася ў закрытай, здавалася, на хвілінку кнізе…
…Кожны стрэчны нам – настаўнік. Урокі свайго літаратурнага хроснага бацькі, як і ўдзячнасць яму за навуку, літаратурную і жыццёвую, я нясу па жыцці.
