Лёсы Вялікай Айчыннай: заробкі выратавалі жыццё
14:39 / 23.06.2020
Жыхаркі аграгарадка Спонды, маці з дачкой Антаніна Багдановіч і Валянціна Крэміс, падзяліліся з «раёнкай» гісторыямі жыцця сваіх родных у гады Вялікай Айчыннай.
СВЕДКА ПАДЗЕЙ
Беларусы Ільяш і Антаніна Багдановічы знайшлі сваё каханне ў Латвіі – там маладажоны сустрэлі і вайну.
Дзяўчына з Віцебшчыны і хлопец з Гродзеншчыны пазнаёміліся на заробках у латышскім сяле Ранка.
– Мамка мая, Фрузына, спярша адна паехала на заробкі, а тады вярнулася за мной, – расказвае Антаніна. – А брата Сашку пакінула ў сям’і свайго бяздзетнага брата – надта ж прасілі, каб не везла яго з сабой. Гаспадар, у якога мы працавалі, зваўся Трумпманіс – харошы быў чалавек. Пакуль там жылі, я навучылася па-латышску шпарыць – не адрозніць маёй мовы ад мясцовых было.
Там жа Праскоўя (Фрузына) прысватала сваю шаснаццацігадовую дачку Тоню да старэйшага за яе на 12 гадоў Ільяша Багдановіча – надта ж падабаўся маці гэты працавіты малады чалавек.
– У Латвіі нас і вайна напаткала. У маі 1944-га я Валю нарадзіла… – узгадвае жыхарка Спондаў. – Божа, як успомню: страляюць, бомбы як зачалі рвацца, а ў мяне дзіця малое! І нікуды ж не дзенешся – я адна: мамку немцы забралі акопы капаць, мужык на вайне…
Ільяш Купрыянавіч Багдановіч ваяваў у польскай арміі.
Пакуль Праскоўя з дачкой перажывала нялёгкія часы на чужыне, у іх роднай вёсцы Баравыя адбылася трагедыя: сын загінуў, а мужа занясло аж у Інданезію.
– Брату было 15… Ён з дзядзькам ішоў у гумно – немцы там сабіралі, адзін з іх і падказаў: не ідзі, там будуць паліць людзей. А Саша: я ўсё роўна пайду туды, там тата, дзе ён, там і я, – з непрыхаваным болем гаворыць Антаніна Фёдараўна. – З гумна брату ўдалося вырвацца – пабёг ён у лес. На ўскрайку яго дагнала нямецкая куля. У той дзень хто схаваўся, хто ўцёк, а хто і згарэў… Бацька мой тады ўратаваўся: уцёк – і трапіў аж на востраў Ява. Там і загінуў.
– Людзі, уцякаючы ў лясы, спадзяваліся вярнуцца, не думалі, што вёска не ацалее, таму закопвалі посцілкі, ежу, адзенне, – далучаецца да размовы, узгадваючы расповеды родных, дачка Антаніны Валянціна. – Нічога не знайшлі, як вярнуліся, – усё падаставана было. Ды і жыць не было дзе – усё спалена…
Так пасля заканчэння вайны сям’я Багдановіч прыехала на радзіму Ільяша – на Астравеччыну, у вёску Жукойні-Жалядскія.
ДЗІЦЯ ВАЙНЫ І ЖОНКА ВЕТЭРАНА
Валянціна Ільяшаўна «прыдакранулася» да падзей тых страшных часоў двойчы, праўда, з адлегласцю ў некалькі дзясяткаў гадоў: жанчыне было наканавана нарадзіцца за год да заканчэння Вялікай Айчыннай і выйсці замуж за ветэрана гэтай вайны.
– Цяжка маім бацькам жылося: працавалася нялёгка, як іх гаспадарку ў калгас забралі, яны таксама пайшлі туды працаваць, а ўсё ж уручную трэба было рабіць, не тое што жывёле, людзям ежы не хапала, – кажа Валянціна Крэміс. – Сем’ям з малымі дзецьмі належала дапамога, дык маці з бацькам мяне «прымаладзілі»: запісалі, што нарадзілася ў 45-м.
– Я вайны не памятаю, а Мікалай, мой муж, ваяваў з самага пачатку і дайшоў да Берліна! – працягвае жанчына.
Мікалай Крэміс родам з вёскі Гараўляны, што на Глыбоччыне. Яго прызвалі ў Чырвоную армію ў 1941-м, мужчына трапіў у мінамётны полк.
– З вёскі іх трое пайшло, разам і ваявалі, – дзеліцца Валянціна Ільяшаўна. – А вярнулася двое… З Гараўлян людзей таксама папалілі, як і ў нашых Баравых, і ў Пастэрнаках, дзе маміна цётка жыла.
Мікалай расказваў Валянціне, як змагаліся з ворагам урукапашную, калі заканчваліся патроны; як капалі ў лесе ямы, каб паспаць, а коўдру замянялі яловыя лапкі.
– Мой муж быў гарманістам. Праўда, гармоніка з сабой на вайне ў яго не было – дык хлопцы часта прасілі, каб хоць так зацягнуў якую песню. І ён зацягваў, каб падбадзёрыць і іх, і сябе, – узгадвае ўспаміны ветэрана яго жонка. – І «Кацюшу» спяваў абязкова!
Перамогу Мікалай сустрэў у Берліне. Мужчына часта ўзгадваў, як весела было, радасна, як адзін аднаго абдымалі, цалавалі.
Дарога дамоў была доўгай: ехалі цягнікамі, шмат перасадак.
– У вагоне ў некага была трохрадка, – расказвае Валянціна. – Мой казаў, што от тады найграўся, а салдацікі танцавалі ад радасці, што на Радзіму вяртаюцца, а тут яшчэ і музыкант весяліць…
Відаць, добра апекаваўся Мікалаем Крэмісам яго анёл-ахоўнік: мужчына прайшоў вайну ад пачатку і да канца – цэлым.
– Ні разу мой мужык паранены не быў. Ён хрышчоны, – тлумачыць магчымыя прычыны шанцавання жанчына. – І як ішоў ваяваць, узяў з сабой асвечаны хлеб і яшчэ адзін абярэг, не ўспомню, што, зашыў пад каўнерык – з ім і прайшоў усю вайну.
Пасля Перамогі Мікалай вярнуўся на Глыбоччыну, а потым пераехаў у Вільнюс, туды ж і бацькоў сваіх забраў.
На Спондаўшчыне ветэран пражыў апошнія 15 гадоў. Тут і пахаваны.
– А Дзень Перамогі для мужа быў заўсёды асаблівым святам. Ён радаваўся, што ў гэтым ёсць і яго ўнёсак, – гаворыць Валянціна Ільяшаўна. – Мікалая часта запрашалі на сустрэчы са школьнікамі.
Пэўныя звесткі пра баявы шлях Мікалая Мікалаевіча, акрамя расказаў яго жонкі, можна даведацца і з яго ўзнагарод.
Так, з Падзячнага ліста за выдатныя баявыя дзеянні бачна, што наш зямляк удзельнічаў у баях за гарады Рацібор і Біскау, якія з’яўляліся важнымі вузламі дарог і моцнымі апорнымі пунктамі немцаў на левым беразе Одэра. Ёсць Падзяка за ўдзел у баявых дзеяннях пры прарыве ворага на рацэ Нейсе, а таксама за авалоданне нямецкімі гарадамі Люббен, Цоссен, Лукенвальдзе і іншымі. Дарэчы, акрамя ўручэння Падзяк войскам, якія ўдзельнічалі ў баях за гэтыя гарады, загадам Вярхоўнага Галоўнакамандуючага 21 сакавіка 1945 года салютавалі ў Маскве 12 артылерыйскімі залпамі са 124 гармат.
Чырвонаармеец Крэміс быў узнагароджаны медалём «За ўзяцце Берліна» за ўдзел у гераічным штурме і ўзяцце Берліна, медалём «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.», ордэнам Вялікай Айчыннай вайны ІІ ступені.
Узнагародныя дакументы мужа Валянціна Крэміс перадала ў музей Спондаўскай школы.
Так, ва ўспамінах, фотаздымках, сведчаннях афіцыйных папер, спадзяюся, яшчэ доўга мы будзем зберагаць памяць пра родных і блізкіх, землякоў, усіх тых, хто падарыў нам вольнае жыццё. Каб не паўтарыць бяды і ведаць цану Перамогі…
Подписывайтесь на телеграм-канал «Гродно Медиа Group» по короткой ссылке t.me/GrodnoMediaGroup.
Телеграм-канал «Гродно Медиа Group» – это ежедневные новости районов Гродненской области и города Гродно.
