Милош Мария. Жить, не жалуясь на судьбу.

Усе падзеі ў жыцці прадвызначаныя – сустрэчы, расчараванні, няшчасныя выпадкі, усмешкі… Кажуць, што Бог дае чалавеку толькі той крыж, які ён зможа пранесці праз усё жыццё. Не стогнучы. Не плачучы. Не наракаючы на лёс. Моўчкі. Без крыўды. Без зайздрасці. Без пытанняў: “Чаму я?”, “За што гэта менавіта мне?”.
Колькі людзей – столькі і крыжоў. І яны з’яўляюцца менавіта тады, калі ў сусвеце загараецца новая зорка, а на зямлю прыходзіць новы чалавек. Можна пражыць усё жыццё і не адчуць яго смак, а толькі жаліцца свету, людзям, блізкім на цяжкую долю, шкадаваць сябе і так не зведаць простую ісціну: чым цяжэйшы крыж пасылае табе Бог – тым мацнейшага Апекуна прыстаўляе ён да цябе. І ў самыя лёсавызначальныя хвіліны гэты крыж ляжыць на дзвюх спінах – тваёй і Анёла-ахоўніка.

Усё жыццё пані Марыі звязана з Варнянскім касцёлам святога Юрыя. Маленькай дзяўчынкай яна кожную нядзелю не прапускала імшы. У складаныя часы бязвер’я (у святых сценах храма тады размяшчаўся вясковы клуб) яна заўсёды, калі бывала на малой радзіме ў Варнянах, падыходзіла да халодных муроў і, заплюшчыўшы вочы, узносіла ўвысь свае малітвы-падзякі, якія падымаліся вышэй дрэў і птушкай ляцелі да самых аблокаў – да адрасата. І зараз, калі час белым пацалункам дакрануўся да валасоў і пакінуў на твары, бы адбіткі нечыіх далоняў, маршчынкі, васьмідзесяцівасьмігадовая бабулька кожную раніцу спяшаецца ў касцёл. Для яе не існуе ні зімняга змроку, ні восеньскай слаты, ні летняй спёкі, ні вясенніх турбот на агародзе – маленькія ножкі пакідаюць сляды, якія не замятае віхура, не змывае дождж і не раўнуе чалавек.
Яна не просіць Бога – дзякуе Яму за кожны пражыты дзянёк, за святло, якое бачаць яе прааперыраваныя вочкі, за літасцівасць Валадара.
…Марыя Іванаўна Мілаш – з мясцовых. Яна нарадзілася ў Варнянах, у Новай вёсцы якраз на Грамніцы ў сям’і Яна Міхайлавіча Адулы і Яніны Пётраўны Юркойць. Старэйшы на шэсць гадоў брат Людвіг, як і ўсе сваякі, не мог нацешыцца малой. Марыйка была, як лялечка: нарадзілася з валаскамі да плячэй. Калі малую хрысцілі, ксёндз казаў, што калі б гэта быў хлопчык, то абавязкова аддаў бы сваё жыццё служэнню Богу… Святар быццам бы прадбачыў жыццёвую дарогу дзяўчынкі.
Марыйка была таткавай дачушкай. І гэтую прыгажуню з доўгімі валасамі, якія Марыя насіла колцам вакол галавы, любілі ўсе без выключэння. Сям’я жыла заможна – дзякуючы таму, што ўсе ўмелі працаваць і не баяліся ніякай работы, а дзеці дапамагалі дарослым (у Адулаў праз шэсць гадоў пасля Марыі з’явілася яшчэ адна дачушка – Рэгіна). А зямля каля лесу, якую яны набылі ў дзяржавы, аддзячвала сваім руплівым гаспадарам добрымі ўраджаямі. Збожжа расло бы на дражджах – не дастаць рукой коласа. А каб накапаць поўны кош бульбы, не трэба было сыходзіць з месца.
Падчас бульбакапання Адулы не ішлі дадому абедаць. Бацька прасіў сваю ўлюбёнку Марыйку, каб прынесла некалькі бульбін. Малая з радасцю выконвала татаву просьбу – а праз некалькі хвілін сядала побач з ім і заварожана глядзела, як ненасытнае вогнішча паглынае сучкі і бярвенні. Калі языкі знікалі, мужчына кідаў клубні ў жар – і праз некалькі хвілін уся сям’я ласавалася апальваючай пахучай бульбай. І Марыйцы тады здавалася, што нічога смачнейшага ў свеце не існуе!
Калі ў полі канчаліся работы, а вочкі стамляліся ад вязання (ох, якая ж яна была майстрыха!), дзяўчынка бегла да жывёлы на сенажаць, што цягнулася ад Кярнян да Бадзівалаў.
– Машка, гайда катацца! – залівалася смехам дзяўчынка.
І кабыла падбягала да сваёй гаспадынькі і ставіла ножку. Азіралася, пакуль дзяўчынка добра не ўладкуецца ў яе на спіне, – а затым зрывалася з месца. Марыі не было страшна, толькі дух захоплівала.
У той дзень маці перабірала бульбу, а бацька нешта рабіў па гаспадарцы. Марыйку паслалі аднесці ксяндзу Сілевічу тое-сёе з ежы. Хоць ксёндз меў і зямлю, і работнікаў, і пасеку, і сад, і працаваць умеў, але прыхаджане праз невялікія падарункі заўсёды аддзячвалі свайму пастару. Дзяўчынка аддала пакунак гаспадыні і вырашыла адведаць на полі кароў. Не паспела яна падысці да рагуль, як у паветры павіс нейкі цяжар, а неба ператварылася ў суцэльную цемру. У носе заказытала – і дзяўчынка звалілася на зямлю. Маланка! Вейкі зрабіліся свінцовымі, як і аблокі некалькі хвілін назад. Марыя не адчувала ні рук, ні ног – быццам цёплая вада калыхала яе ў сваіх абдымках. Толькі да болю знаёмы голас прымусіў дзяўчынку здрыгануцца. Крычаў тата:
– Напэўна, маёй красунькі не стала… Божа, мой Божачкі, маёй работнічкі не будзе!
Дзяўчынка паднялася. І дзіва! Ніводнага слядочку не засталося на целе. Яна ведала, што ад вернай смерці яе ўратаваў толькі Бог.
...Нязменны кругаварот жыцця неўпрыкмет для Марыйкі прынёс дзявочую вясну. Разам з моладдзю дзяўчына хадзіла на сенажаць: дзяўчаты з граблямі, хлопцы – з косамі. Яны, маладыя, вясёлыя і летуценныя, працавалі і спявалі, а з захадам сонца з песнямі вярталіся дамоў і збіраліся на танцы.
Побач з хатай Адулаў жылі іх родзічы, цётачкі. І менавіта дзякуючы ім Марыя сустрэла свой лёс – Эдварда, хлопца з Карлаўшчызны. Цётачкі ў адзін голас навучалі юнака: “Толькі Маню Адулавую бяры”. Эдвард быў нязломак. І адразу заслаў сватоў. А пасля згоды бацькоў запрог каня, і яны паехалі ў касцёл браць шлюб.
І як гром, падобны да таго, з далёкага дзяцінства, калі Марыя ледзьве не развіталася з жыццём, грымнула вайна. На гэтай несправядлівай і незразумелай сэрцу звычайнага чалавека вайне Эдвард ледзьве ўцалеў – напэўна, дзякуючы малітвам каханай жонкі. У той час, калі Марыя перабірала ружанец, Эдвард разам з чырвонаармейцамі пераходзіў праз Віслу. Была моцная атака – адзінкі засталіся ў жывых. Непрытомнага хлопца нейкія людзі выцягнулі з вады. Аднак ён не ляжаў доўга ў шпіталі, ледзь акрэп – і папрасіўся на першую лінію – “бурыць Германію”.
На Астравеччыну Эдвард вярнуўся не тым юнаком, якім пакідаў яе – без васьмі рабрын. Там, дзе
знаходзілася сэрца, кашуля хадзіла хадуном. А Марыя, як Ева, якая была створана з Адамавай рабрыны, была часткай Эдварда: любіла, берагла, разумела без слоў.
І жылі Мілашы дружна і заможна, трымалі ладную гаспадарку: дзвюх кароў, каня, дзясятак свіней, безліч кур. З часам нават матацыкл купілі. Але галоўным багаццем мужа і жонкі былі два сыны, Славік і Ян, якія, бы маладыя дубкі, раслі на вачах: спачатку ў школу хадзілі, затым у арміі служылі, а пасля і сваімі сем’ямі абраслі.
Аднак ізноў свінцовыя хмары зацягнулі шчаслівы небасхіл Мілашаў. Марыя Іванаўна не разумела, што такое радыяцыя, але сэрца чула бяду. І добрымі слоўцамі, і слязьмі ўгаворвала яна свайго малодшанькага не ехаць у Чарнобыль:
– Ян… Сыночак! Ты ж сабе здароўечка канчаеш… Не едзь.
А ён толькі адгаворваўся: маўляў, калі не паеду, то работы не будзе. І паехаў.
Без пары пайшоў на той свет сыночак. Пасля не стала і мужа, ветэрана Вялікай Айчыннай вайны. Марыя Іванаўна па-ранейшаму трымала гаспадарку, садзіла агароды, вязала, секла дровы“бурвалкі” – і хадзіла ў касцёл.
У той дзень перад Папяльцом жанчына вырашыла купіць прадукты – аўталаўка спынялася на скрыжаванні, дзе зараз аўтобусны прыпынак. Краем вока яна ўбачыла мужчыну на ровары. Ён на імгненне спыніўся – і, як здалося бабульцы, неяк нядобра на яе паглядзеў. З торбамі ў руках Марыя Іванаўна прыйшла дадому. Ледзьве паспела зачыніць на ключ хату, як у дзверы пастукалі. Мужчынскі голас патрабаваў адчыніць.
– Нікога я не чакаю… – не паспела дагаварыць старая, як забарабанілі ў вокны, ды так, што ледзьве не пасыпалася шкло.
Яна сама адчыніла дзверы. Мужчына ўскочыў у хату і прыставіў да грудзей старой нож: “Дзе золата?”. Яна пазнала яго – чалавека на ровары. Бандыт пачаў вярнуць шафу, ложкі. А бабулька свайму мучыцелю паказала вачамі на свой заручальны пярсцёнак:
– Міленькі ты мой, скажу я табе, якое маю золата, – у роце перасохла, але Марыя Іванаўна працягвала гаварыць: – Мажліва, памятаеш манету ў тры капейкі? Дала чалавеку, а ён вычысціў, выбіў, нашынкаваў іх… Вось і ўсё маё золата – заручальны пярсцёнак… Рабі, што хочаш, толькі не забівай.
– А калі пенсія будзе? – рычэў рабаўнік.
– Чалавеча, я не памятаю, які сёння дзень… – і жанчыне зрабілася дрэнна.
– На гэты раз дарую табе, баб ка, а другі раз пакаштуеш нажа, – гэта былі апошнія словы, якія пачула Марыя Іванаўна, – яна страціла прытомнасць.
Не знайшоўшы золата і грошай, бандыт вынес з хаты ўсю ежу і звонку замкнуў дзверы на ключ.
Час спыніўся. Невядома, колькі ляжала жанчына. Апрытомнела, калі холад дайшоў, здавалася, да самага сэрца. Галава кружылася, а ўсё цела скавала млоснасць. Вадой, якой было крышку ў кубку, яна запіла лякарства. Ні крошкі, ні кроплі, ні паленца ў хаце не было. Толькі праз трое сутак яна пачала вымаць з аконнай рамы цвікі, каб дастаць шкло. Калі станавілася дрэнна, валілася на ложак, а пасля ізноў прыступала да работы.
Першая шыба паддалася, а, націскаючы на другую, слабенькая жанчына разам са шклом вывалілася ў халодную гурбу снегу.
Нічога ёй так не хацелася, як піць. Бабулька падышла да студні і дрыжачымі рукамі выцягнула вады, прыпала да вядра – і нібы свет адкрыўся. А ў свядомасці была толькі адна думка: “Дзякуй табе, Божачка, за дапамогу, за цярпенне, за клопат”.
Аддыхаўшыся, жанчына пайшла адчыняць хату – добра, што рабаўнік пакінуў ключ у замку. Затым прынесла некалькі паленцаў, каб прапаліць печ. Калі дровы перагарэлі і юшка была зачынена, жанчына правалілася ў цяжкі сон. Толькі раніцай пайшла да сына на свінчык, каб расказаць пра здарэнне. Дарога, якая звычайна займала ў жанчыны пятнаццаць хвілін, расцягнулася на дзве гадзіны. А потым ужо сын літаральна трымаў маці на руках.
Уся міліцыя шукала бандыта. Марыя Іванаўна ездзіла ў Астравец, каб прагледзець альбом з фотаздымкамі мужчын, якія сядзелі ў турме… І гэтаму чалавеку ўсё вярнулася бумерангам. Калі ён рабаваў яшчэ адну бабку ў Смаргоні, падаспелі людзі. А Марыя Іванаўна пасля таго больш не магла жыць у засценку. Кожны шоргат, кожны скрып, нават калі вецер кратаў дрэва або брахаў сабака, наводзілі на яе жах. Здавалася, што тыя страшныя дні вяртаюцца. І сын настаяў, каб маці пераехала бліжэй да яго. Кіраўніцтва калгаса пайшло насустрач заслужанай у свой час звеннявой – ёй выдзелілі невялічкую хатку ў Варнянах.
Яна ізноў вярнулася да вытокаў – і да касцёла, у які хадзіла з маленства, дзе і зараз моцны голас Марыі Іванаўны ўзносіць у песнях хвалу Усявышняму.

Такія светлыя людзі, як Марыя Іванаўна Мілаш, патрэбны тут, на зямлі. Яны, нават не здагадваючыся аб гэтым, сваім унутраным святлом пасяляюць веру ў людскіх сэрцах. Сваімі жывымі і пранікнёнымі вачамі дораць надзею. Сваім прыкладам паказваюць любоў – да сябе, да бліжняга, да Бога.
З такімі людзьмі не хочацца развітвацца. Калі ты знаходзішся побач з імі, час перастае існаваць і вымяраецца “тут і зараз” не імгненнямі-секундамі-гадзінамі, а сусветнай гармоніяй. Нават сонейка, калі гаспадыня невялікай хаткі выйшла на вуліцу, рукамі-промнямі прабіла сабе шлях праз шэрую тоўшчу аблокаў… Так добрае сэрца сваім светам пранікае праз боль, зайздрасць, злосць, раўнадушша – і вядзе чалавека шляхамі Гасподнімі.
Пані Марыя навучыла мяне адной малітве:
Ідзём з Богам спаці – няма чаго баяці.
Езус сцеражэ да паўночы, Маці Божая да світання,
Анёл-ахоўнік да сканання.
Пасля трэба адгаварыць малітву Анёлу-ахоўніку – і заўсёды
будзеш хадзіць пад апекай…
Гэтую малітву я паўтараю і раніцай, і перад сном. І вы, калі цяжар жыцця наваліцца з усёй моцы і будзе немагчыма ні плакаць, ні дыхаць – ціхенька прамоўце гэтыя простыя слоўцы. І адразу адчуеце, як цяжар вашага асабістага крыжа зменшыцца – нібы нехта падставіў сваё плячо, каб аблегчыць вам ношу…

----------------------------------------
Тэкст і фота Алены ГАНУЛІЧ.