Пресс для изготовления сыра хранится в школьном музее в Ворнянах

Не здагадаліся? Тады падказка першая…

Вядома, што царыца Асірыі Семіраміда адрознівалася сілай, прыгажосцю і веліччу дзякуючы таму, што ў дзяцінстве сілкавалася выключна гэтым прадуктам, які ёй прыносілі птушкі, крадучы яго ў пастухоў. А каб той прадукт стаў такім смачным, выкарыстоўвалі вось такое прыстасаванне…

Усё роўна не здагадаліся? Падказка другая…

Па-французску назва гэтага прадукта “ле фромаж”. Гэтае слова паходзіць ад скажонага “формаж” – фармоўка, фарміраванне. Гэта высокакаларыйны бялковы прадукт, пажыўная каштоўнасць якога абумоўлена наяўнасцю лёгказасваяльных бялкоў, тлушчаў, пектыдаў, незаменных амінакіслот, соляў Са, Р. Ён – кароль малочных прадуктаў, яму законна належыць гэтае месца. Нездарма ж кажуць: “Яго Вялiкасць“. Яго вы заўважыце на карцiнах у самых вядомых музеях свету: у Луўры, Эрмiтажы, Траццякоўскай галерэi. Яму ў шэрагу краiн нават помнiкi паставiлi! Напрыклад, вядома, што ў мiнулым стагоддзi на выставе ў Чыкага выстаўляўся такі волат з дыяметрам 9 метраў i вагой 10 тон. Ён атрымаў найвышэйшую ўзнагароду. Пасля гэтаму прадукту-волату паставiлi помнiк каля сталiцы Канады. А каб той прадукт стаў такім смачным, выкарыстоўвалі вось такое прыстасаванне…

Адразу і не здагадацца, што гэта – прытуг, або прэc для адціскання тварагу, ці, па-вясковаму, сыру. Сёння такі экспанат – вялікая рэдкасць. Перадаў яго ў музей мясцовы жыхар з вёскі Фальваркі Анатолій Іванавіч Сянюць. У час правядзення этнаграфічнай экспедыцыі мы, члены савета школьнага музея, даведаліся ад старэйшых жыхароў вёскі, як такі прытуг зрабілі і як ім карысталіся.

Складаецца прытуг з дзвюх тоўстых ліпавых дошак. Менавіта ліпа лічылася найбольш трывалай, а значыць – даўгавечнай драўнінай для побытавых патрэб. Майстар зрабіў дошкі ў выглядзе кліна і паклаў іх на чатыры драўляныя ножкі. Пярэднія ножкі ніжэйшыя за заднія на 7 сантыметраў – гэта для таго, каб сцякала сыроватка. Дошкі з двух канцоў злучаны 30-ці сантыметровымі вінтамі, каб рэгуляваць сілу ціску. Тварожная маса, загорнутая ў палатняную тканіну, сшытую гаспадыняй у выглядзе кліна, кладзецца паміж дошак, вінты закручваюцца. Прэс стаяў крыху нахіленым, а на ніжняй дошцы – жалабок для сцякання сыроваткі. Па адтулінцы ў носіку ніжняй дошкі сыроватка сцякала ў посуд, які падстаўляла гаспадыня. Праходзіць колькі часу – і тварог адціснуты. Проста, зручна, цывільна, і электроннага аналага, здаецца, няма. Сучасныя вясковыя гаспадыні, якія трымаюць кароў, напэўна, не адмовіліся б ад падобнай прылады. Але, відаць, нават не падазраюць, што яна ўвогуле існуе. І па-ранейшаму прыціскаюць сыр каменем.

Традыцыі прыгатавання клінковага сыру захоўваюцца ў беларускай вёсцы і сёння: многія з нас з дзяцінства памятаюць палатняныя кулёчкі з клінковым сырам, што віселі ў хаце бабулі.

Варта зазначыць, што сваю назву клінковы сыр атрымаў ад характэрнай клінападобнай формы і што гэта адзіны сыр, які быў шырока вядомы ў нашай краіне аж да сярэдзіны XIX стагоддзя. Для вытворчасці клінковага сыру патрэбна толькі малако. Сыры, уласна, таму і пачалі калісьці рабіць, што іншага спосабу захаваць на доўгі тэрмін малако не было.

Прыкладна праз суткі сыр быў гатовы. Яго густа салілі і елі свежым або правяленым у халаднаватым месцы.Традыцыйным дадаткам да такога сыру – і ў нас, і ў літоўцаў, і ў палякаў – з’яўляецца кмен (радзей – мак). Калі такі сыр хацелі захаваць надоўга, яго высушвалі да такога стану, што яго немагчыма было раскусіць ці нарэзаць скрылямі. Таму сыр крэмзалі на драбнейшыя кавалкі і затым смакталі як цукеркі, ці цёрлі і ўжывалі як дадатак да розных страў. Такі вось беларускі аналаг славутага пармезана...

Яшчэ адной цудоўнай якасцю клінковага сыру з’яўляецца яго досыць нейтральны смак, які можна зрабіць разнастайным з дапамогай розных дадаткаў – таго ж кмену, маку. А таксама адметна тое, што клінковы сыр добра ўбірае іншыя смакі, таму спосабаў ужывання яго – безліч.

Такі сыр можа стаць візітнай карткай нашай краіны, брэндам Беларусі.

Амаль кожная еўрапейская краіна мае хоць бы адзін традыцыйны нацыянальны гатунак сыру. Хто не чуў пра англійскія чэдар ды стылтан, галандскія эдам і гаўда, французскія ракфор ды камамбер, італьянскія пармезан ды гарганзолу? Наяўнасць традыцыйнага нацыянальнага сыру, і не аднаго – быццам пропуск у прывілеяваны клуб еўрапейскіх нацый. І мы таксама можам пахваліцца нацыянальнымі сырнымі традыцыямі – іх захаваў наш народ.

Вас зацікавіў працэс прыгатавання сыроў? У такім разе рады будзем вас не толькі вітаць у музеі Варнянскай школы, але і пачаставаць смачным сырам. Няма смачнейшай і здаравейшай ежы, чым белы сыр з кменам або разынкамі і духмяная гарбата з мятай.

З гэтай высновай пагадзіліся і члены журы рэспубліканскага конкурсу юных экскурсаводаў музеяў устаноў адукацыі, які прайшоў ў Мінску ў рамках рэспубліканскай акцыі “Жыву ў Беларусі і тым ганаруся” – і аддалі нашаму экспанату і экскурсаводу Марце Блашкевіч перамогу.