Тата можа быць кім заўгодна – але бацькам павінен быць!

Інэса КАРПІЦКАЯ:
— Але ж грошы зарабляюць і жанчыны! І часта нават больш, чым мужчыны – хоць я ніколі не лічыла галоўным пытаннем у сям’і, хто колькі зарабляе. І плюс на жанчыне дом, дзеці, агарод, гаспадарка…
Я хачу сказаць, што на проста размовы з дзецьмі ў нас часу не хапае. Ну ўявіце: у мяне работа, падпрацоўкі, дача, агарод, двухпавярховы дом, пяцёра дзяцей. Пры тым я заўсёды лічыла, што дзеці павінны есці экалагічна чыстыя прадукты, пагэтаму мы трымаем падсобную гаспадарку – казу, трусоў, курэй. Так што паспаць даўжэй нават у выхадны не атрымліваецца. Трэба і клеткі пачысціць, і ў цяпліцы нешта зрабіць, і градкі апалоць, у доме і каля дома прыбраць, абед на ўсё сям’ю згатаваць, летам праз дзень мы нарыхтоўкі ставім да гадзіны ночы – клопатаў безліч. Ранкам муж бярэ хлопчыкаў – яны ў нас малодшыя — і ідзе нечым займацца на вуліцу ці агарод. Мы з дзяўчынкамі займаемся, каму што больш даспадобы: Эрыка больш любіць прыбірацца ў доме, Дана са мной ставіць закаткі. Чыста на размовы часу практычна не застаецца. Але мне гаварыў мой духаўнік, што самае галоўнае — не тое, што мы гаворым, а тое, які прыклад і якую мадэль паводзін паказваем дзецям. У нас трое прыёмных дзяцей, і гэта не так проста, як некаму здаецца, як здавалася і нам, калі мы бралі іх з прытулку. Тады ўяўлялася: мы іх выхаваем дастойнымі людзьмі, яны вырастуць і будуць нам удзячны… У жыцці ўсё нашмат больш складана, асабліва з адным з маіх дзяцей. Ёсць і праблемы, і сорам, і ганьба. І грамадства не заўсёды нас разумее і падтрымлівае. Некаторыя кажуць: аддавайце назад, калі не спраўляецеся з выхаваннем! А як аддаць, калі яна хапае за рукі, цалуе і просіць: “Мамачка, не аддавай мяне, я больш так не буду”? Урэшце, гэта ж не рэч нейкая, не сапсаваная лялька…
Я, вядома, не ведаю, як складзецца жыццё ў маіх дзяцей. Але спадзяюся, што дзе б яны ні былі і кім бы ні сталі, такая вось мадэль паводзін у сям’і, калі ёсць мама і тата, калі справы не дзеляцца на жаночыя і мужчынскія, а ўсё робіцца разам, і потым усе разам адпачываюць, калі ўсе глядзяць кіно ў хатнім кінатэатры, а затым разам абмяркоўваюць фільм, — застанецца ў іх памяці, у іх падсвядомасці, і яны менавіта па такому прыкладу захочуць будаваць адносіны ў сваёй сям’і.
У мяне цяпер цудоўны муж, хоць я замужам у другі раз, ад першага шлюбу ў мяне дачка Даніэла. І калі я вырашала, выходзіць мне замуж у другі раз ці не, я выбірала не мужчыну для сябе, не здабытчыка для сямейнага бюджэту, а бацьку для сваёй дачкі. Мне хацелася, каб яна не адчувала сябе ў нечым ушчэмленай, каб у яе быў тата, як ва ўсіх – і нават лепшы! Я некалі прачытала словы, якія запомніла на ўсё жыццё – на жаль, не памятаю, каму яны належаць: “Самае вялікае, што можа мужчына даць сваім дзецям, — гэта любіць іх маці”. І мне здаецца, што гэта сапраўды так. Калі мужчына любіць жанчыну – ён будзе любіць і яе дзяцей, і яе працу, і ўсё, што з ёй звязана.
Віктар СВІЛА:
— Я часткова згодны з тым, што было сказана – але толькі часткова. Бо маю свой уласны вопыт.
Я таксама жанаты ў другі раз. І ад першага шлюбу ў мяне ёсць дачка Вікторыя. Калі мы разышліся з яе маці, Віка была школьніцай. Яны з маці з’ехалі ў іншы раён і іншую вобласць. Але я падтрымліваў адносіны з дачкой заўсёды, з моманту разводу і да цяперашняга часу. Быў упэўнены, што, як бацька, павінен прысутнічаць у яе жыцці – і не толькі ў выглядзе аліментаў ці іншай матэрыяльнай падтрымкі – гэта само сабой зразумела. Мы ўвесь час перапісваліся з Вікторыяй, абменьваліся ў пісьмах думкамі, меркаваннямі – адначасова яна вучылася іх фармуляваць, выказваць. Яна прыязджала да мяне на канікулы – і я ўдзячны сваёй цяперашняй жонцы Ірыне, што Віка падчас гэтых візітаў не адчувала нейкага дыскамфорту, ёй было лёгка і проста ў маёй новай сям’і. У яе склаліся цудоўныя адносіны з маімі дочкамі ад другога шлюбу, і сёння, калі старэйшая з іх, Насця, паступіла ва ўніверсітэт, Віка часта праведвае яе ў інтэрнаце, цікавіцца справамі, дапамагае, калі ёсць такая неабходнасць. Зараз Вікторыя ўжо дарослая, нядаўна выйшла замуж. Цяпер яны ўжо прыязджаюць да мяне разам з мужам.
Напэўна, гэта не вельмі добра, калі бацькі хваляць сваіх дзяцей, але я не хаваю, што ганаруся ёй: Віка вырасла вельмі цэльнай, самастойнай натурай. Можа, ёй і не хапала ў дзяцінстве маёй прысутнасці, але я ўсё ж лічу, што прыняў удзел у яе выхаванні і паспрыяў фарміраванню яе як асобы.
Увогуле ж мне здаецца, што мужчына настолькі бацька для сваіх дзяцей, наколькі ён сам сфарміраваны як асоба, наколькі гатовы браць на сябе адказнасць за іншых. І тое, што гаварыў Аляксей пра жаночае выхаванне – гэта, канешне, праўда, але не з’яўляецца вызначаючым фактарам. Я таксама вырас у жаночым асяроддзі, хоць бацька мой, дзякуй богу, жывы-здаровы і сёння. Але школьнікам мяне на лета заўсёды адпраўлялі да бабулі на хутар Вайдацішкі, і там было жаночае царства: бабуля, цётачкі, чатыры стрыечныя сястры, з якімі бавіў увесь свой час. Дзядзька быў заняты на працы і я мала яго бачыў. І адмоўных прыкладаў у тым вясковым выхаванні хапала. Што ў вёсцы самае страшнае – і ў тыя часы, і асабліва цяпер? Алкаголь. Але я выхоўваўся, што называецца, метадам “ад супрацьлеглага”: гэта было настолькі агідна, непрыстойна, абуральна. А потым яшчэ ў школе мяне мой класны кіраўнік “закадзіравала” на ўсё жыццё: напрарочыла, што я паступлю ў інстытут і на першым курсе сап’юся – цяжка сказаць, чаму ў яе ўзнікла такое перакананне. Але я тады моцна раззлаваўся і сказаў сам сабе: “Ну вось ужо гэтага не дачакаецеся!”
Так што не варта глядзець на ролю бацькі ў сям’і прамалінейна: вось трэба, каб ён быў, каб паводзіў сябе правільна – і тады з дзецьмі ўсё будзе добра. Жыццё – рэч нашмат больш складаная, і самых розных прыкладаў – як у падтрымку, так і ў абвяржэнне гэтай тэзы — падсоўвае мноства. Проста чалавек у працэсе свайго фарміравання як асобы прымервае на сябе і іншыя мадэлі паводзін, чым тыя, што бачыць у сям’і – і ўрэшце выбірае тое, што яму найбольш блізка. Як бы ты паступіў у гэтай сітуацыі? Што адчуваюць тыя, хто побач? Што скажуць пра цябе іншыя?
Цяпер, дарэчы, апошняе для дзяцей і падлеткаў не так важна, як некалі для нас у іх узросце. Мы ж у сваім дзяцінстве баяліся сказаць нейкае брыдкае слова, каб, крый божа, не пачулі дарослыя – бо вушы накруціў бы кожны, ды яшчэ і бацькам расказаў. А зараз, здараецца, на камісіі па справах непаўналетніх разглядаем падлетка, які быў нецвярозы, хуліганіў, курыў – а маці яго абараняе: а што тут такога? Я яму дазваляю. Хай лепш дома вып’е і пакурыць, чым пойдзе за вугал…
Ніна РЫБІК:
— Сёння ўжо неаднойчы ўсплывала тэма пераважаючага жаночага выхавання. А чым яно так небяспечна? Можа, усё не так і страшна…
Эдуард СВІРЫД:
— Баюся, што зноў сяду на свайго «любімага канька», але вы паглядзіце – нават чыста знешне: на каго падобныя сучасныя хлопчыкі, падлеткі, юнакі? Здалёк і не пазнаеш, дзяўчына гэта ідзе ці будучы мужчына…
Асабіста я сваю ролю ў выхаванні сыноў бачу ў тым, каб яны выраслі нармальнымі мужыкамі: умелі і той самы цвік у сцяну забіць, і да жанчыны адносіліся з павагай. І маглі, калі спатрэбіцца, абараніць тую ж самую жанчыну.
А сёння клапатлівая мама і з лыжачкі сыночка пакорміць, і ручкі яму памые, і ад мікробаў абароніць, і ад дрэнных сяброў. А потым хлопец ідзе ў армію – і на пешай зарадцы падхоплівае запаленне лёгкіх. І зноў мамы лямантуюць: ах, замарылі беднае дзіцятка! Чамусьці нас не марылі ў свой час, хоць і бегалі ў лістападзе па пояс голыя...
Вось тое, што нашы юнакі вырастаюць жанчынападобнымі, і з’яўляецца, як я лічу, асноўным недахопам жаночага выхавання, якое сёння прэваліруе і ў сям’і, і ва ўстановах адукацыі.
Хрысціна ГІРУЦЬ:
— Ведаеце, я адна выхоўвала сыноў у самым, напэўна, важным для дзяцей узросце: калі засталася адна, старэйшаму сыну не было яшчэ і чатырнаццаці, малодшаму толькі споўнілася адзінаццаць. І я не магу сказаць, што яны ў мяне выраслі жанчынападобнымі. Старэйшы – ваенны, малодшы выбраў іншую дарогу, але таксама самастойны хлопец.
Напачатку я сказала старэйшаму: “Цяпер, Саша, ты будзеш за старэйшага, ты – мужчына.” А потым пабачыла, што такая адказнасць пакуль яму не па пляччы: бачу, хутка і мной камандаваць пачне. І не ведаю, правільна зрабіла ці не, але расставіла ўсё па сваіх месцах, сказала яму: “Калі ты будзеш зарабляць грошы і карміць мяне, тады я буду поўнасцю табе падпарадкоўвацца. А пакуль што я – галава сям’і, і маё слова будзе апошнім”.
Я не сюсюкала з імі, дысцыпліна ў нас была строгая. Калі, скажам, я вырашыла, што буду сёння сеяць моркву, то да майго прыходу градка – я паказвала зранку, дзе і якая – павінна быць поўнасцю падрыхтавана, каб я магла прыйсці з работы і толькі пасеяць. Канешне, было ўсялякага – але калі мае распараджэнні не выконваліся, то абавязкова ішло пакаранне: я забараняла ім глядзець любімую перадачу па тэлевізары ці не пускала на заняткі па лёгкай атлетыцы…
Аляксей МАРГУЖ:
— Ну вось, ніколі не мог зразумець логікі мам, якія ў якасці пакарання забараняюць дзецям наведваць спартыўныя секцыі! Не, калі для дзіцяці гэта проста так, то хай сабе. Але калі яму там падабаецца, калі яны разам з трэнерам мэтанакіравана працуюць на вынік, ён, скажам чатыры разы прыйшоў на трэніроўку – а на пяты мама не пусціла – ну што гэта такое?! Гэта ўсё роўна, што ў якасці пакарання зачыніць перад ім халадзільнік!
Хрысціна ГІРУЦЬ:
— Ну, вы не мяшайце ўсё ў адну кучу, халадзільнік – гэта фізіялагічная патрэба. А пакаранне за праступак, лічу, абавязкова павінна быць. Як і заахвочванне, калі нешта зроблена добра. І калі я абяцала сваім хлопцам, што, калі вы зробіце вось тое і гэта, то я дазволю вам паехаць у нядзелю на футбол – то я потым пазычала грошы і адпускала іх, бо ведала: сваё слова абавязкова трэба трымаць. А не так, як часта можна пачуць ад бацькоў кожную хвіліну: “Вось ты ў мяне атрымаеш!”, па справе і без справы – а дзіця так і не “атрымлівае”. Ну канешне, яно не будзе слухацца! І калі ўрэшце ўсё ж “атрымае”, то не зразумее – за што? Чаму хвіліну раней за тое ж самае ці нават горшае нічога не было, а зараз – вось яно, пакаранне?!
Ніна РЫБІК:
— А вы адчувалі, што ў працэсе выхавання сыноў вам не хапае мужчынскай рукі, бацькоўскага пачатку? Ці з усімі праблемамі ўдавалася спраўляцца самастойна?
Хрысціна ГІРУЦЬ:
— Мне б не магло гэта ўдацца ўжо па той простай прычыне, што, раз Гасподзь стварыў мужчыну і жанчыну, то для дасягнення гармоніі, у тым ліку і ў выхаванні, патрэбны абодва гэтыя пачаткі — і мама, і тата. Я ж у сваёй канкрэтнай сітуацыі спраўлялася, як магла, як умела.
Айцец ВЯЧАСЛАЎ:
— Прабачце, Ніна Аляксееўна, але вы некарэктна ставіце пытанне! Ну канешне, поўная, гарманічная сям’я, дзе ёсць тата і мама, дзе аўтаматычна прысутнічае мадэль нармальных сямейных адносінаў, мае большы прыярытэт перад няпоўнай. Але ж бываюць розныя абставіны, і не ўсё тут залежыць ад самога чалавека – здараецца, што муж ці жонка памерлі, загінулі – яны, можа, і рады былі б выхоўваць сваіх дзяцей дастойнымі людзьмі, ды Гасподзь распарадзіўся інакш. Але гэта зусім не азначае, што на няпоўных сем’ях трэба ставіць крыж. У жыцці мы ведаем шмат прыкладаў, калі ў такіх сем’ях вырастаюць нармальныя, дастойныя людзі – і наадварот. Проста ў няпоўнай сям’і трэба нашмат больш працаваць, каб даць дзецям тое, што ў поўнай яны атрымліваюць калі не аўтаматычна, то шмат прасцей.
Інэса КАРПІЦКАЯ:
— Трэба яшчэ паглядзець, што гэта за поўная сям’я! Ёсць сярод іх і такія, дзе ў дзяцей ёсць і мама, і тата, а здаецца, што было б лепш, каб бацькі не было. Бо калі ён увесь час п’яны, калі дома безупынныя скандалы, то, напэўна, лепш, каб дзіця гэтага не бачыла. Калі малое прыходзіць са школы – і яго дома сустракае ўсмешка шчаслівай маці – хай сабе яна і адна яго выхоўвае, то, напэўна, гэта лепш, чым дзіця ідзе дахаты і баіцца, што дома зноў будзе скандаліць п’яны бацька, зневажаць яго і маці, выганяць іх з дому. Я, шчыра кажучы, не разумею жанчын, якія ўсё гэта церпяць – бясконцыя п’янкі, здзекі, нават пабоі – нібыта дзеля дзіцяці. І пры гэтым выхоўваюць маральнага калеку…
Дарэчы сказаць, мужчынскае выхаванне – гэта ж не заўсёды бацька. Я не гавару, што жанчына, развёўшыся з мужам-алкаголікам, адразу павінна шукаць сабе новага мужа ці палюбоўніка – але, магчыма, побач ёсць іншы мужчына, які можа паказаць яе сыну дастойны прыклад мужчынскіх паводзін: дзядуля, дзядзька, той жа спартыўны трэнер ці настаўнік – хоць мы і гаварылі, што мужчын у школе зараз мала.
Аляксей МАРГУЖ:
— Да мяне ў секцыю таксама хадзіла і ходзіць нямала дзяцей з няпоўных сем’яў. Аднаго з іх, думаю, вы ўсе ведаеце, хоць бы па прозвішчу – гэта вядомы ў нашым раёне баксёр, пераможца многіх турніраў Сяргей Лобан. Калі я аднойчы ўбачыў яго на вуліцы, ён быў як нахохлены, змёрзшы верабейка… Па ўсіх правілах яго яшчэ нельга было браць у секцыю. Але і пакінуць на вуліцы гэтага хлапчука было немагчыма. Бацькі ў яго не было, маці займалася сваім асабістым жыццём, здараліся перыяды, што ён жыў адзін у двухпакаёвай кватэры… Зараз Сяргей Лобан — член нацыянальнай зборнай Беларусі па боксу. Але і сёння ён да мяне прыязджае, тэлефануе, просіць парады па розных пытаннях, і не толькі спартыўных. Я па меры магчымасці прымаю ўдзел у яго жыцці, чым магу – дапамагаю.
Канешне, я згодзен з Інэсай: мужчына, хай сабе і не бацька, побач павінен быць. Хоць бы для таго, каб паказаць, расказаць, як трэба паводзіць сябе мужчыну ў адносінах з жанчынай, дзяўчынай, маці…
Ніна РЫБІК:
— Сапраўды, ёсць сем’і, дзе бацька прысутнічае чыста намінальна, таму што ён увесь час п’яны. Выхаваннем дзяцей у такіх выпадках усё роўна займаецца адна маці, а ўдзел у ім бацькі калі і ёсць, то ён хутчэй адмоўны. І многія жанчыны стаяць перад дылемай: развесціся з такім мужам і выхоўваць дзіця самой, ведаючы, што пры гэтым яна непазбежна яму нечага не дадасць, ці трываць у надзеі, што некалі ж ён праспіцца — і тады, магчыма, сходзіць з сынам на рыбалку ці пагуляе з ім па гораду?
Айцец ВЯЧАСЛАЎ:
— Канешне, царква адносіцца да любой сям’і як да непадзельнага адзінства. Але, з іншага боку, царква дазваляе жанчыне падаць прашэнне аб разводзе – і адной з прычын гэтага можа стаць алкагалізм мужа і яго пасягальніцтва на жыццё і здароўе жонкі і дзяцей – і тады гэты развод будзе атрыманы.
Але і тут нельга ўсіх падграбаць пад адзін грабянец. Калі ў мужчыны бываюць нейкія зрывы, то яго, напэўна, можна і трэба зразумець і дараваць. А калі п’янкі ўжо сталі сістэмай, калі муж і бацька часцей п’яны, чым цвярозы, калі сям’я дала грунтоўную трэшчыну, то выйсце тут адно, і з кропкі гледжання царквы таксама – развод.
Інэса КАРПІЦКАЯ:
— Але вы згодны, што дзіцяці ў такой няпоўнай, але цвярозай сям’і, з адной мамай, лепш, чым з бацькам-тыранам і алкаголікам?
Хрысціна ГІРУЦЬ:
— Тут, напэўна, лепш было б пацікавіцца ў самога дзіцяці – што для яго лепш…
Ніна РЫБІК:
— Я спытала аб гэтым у аднаго свайго знаёмага маладога чалавека, які ўжо адбыўся як асоба. Яго прыклад, праўда, не зусім тыповы: бацькі ён не ведаў, выхоўвала яго мама, а калі хлопец заканчваў школу, то застаўся ўвогуле сіратой – маці памерла. Саша паступіў вучыцца, сам сябе ўтрымліваў, сам ляпіў з сябе асобу – і атрымаўся, сёння пра гэта ўжо можна сказаць, добрым чалавекам і цудоўным прафесіяналам.
І ведаеце, на здзіўленне, на маё пытанне ён адказаў, што не адчуваў ні ў дзяцінстве, ні ў дарослым жыцці дыскамфорту ад таго, што рос без бацькі. Сказаў, што ў дзяцінстве яму ўпаўне хапала маці. А ў падлеткавым узросце ён быў так заняты рознымі грамадскімі справамі, удзельнічаў ва ўсіх магчымых школьных мерапрыемствах, што не меў часу пра гэта думаць. У студэнцтве яму ўвогуле было не да такога “самакапання”: хлопец сам сябе забяспечваў і клапаціўся толькі аб тым, каб усё паспець – і вучыцца, і працаваць. І ўвогуле, ён лічыць, што ў няпоўнай сям’і больш пакутуе жанчына, чым дзеці: у іх ёсць мама – і ім хапае яе любові і клопату. А вось жанчыне, ён лічыць, даводзіцца цяжка…
Айцец ВЯЧАСЛАЎ:
— Хоць, калі б такое пытанне мы задалі невялікім дзецям, тым жа школьнікам, то яны б, хутчэй за ўсё, адказалі, што любяць свайго тату і хочуць, каб ён жыў у сям’і – нават калі ён п’е гарэлку.
Ніна РЫБІК:
— Ну, тое самае можна пачуць і ад дзяцей маці-алкагалічак: у цёплым утульным доме-інтэрнаце ці ў прытулку, дзе ўсе накормлены, абуты-апрануты, яны мараць аб тым, каб вярнуцца ў сваю халодную хату, дзе часам і паесці няма чаго, а мама бывае альбо п’яная, альбо злая… А дзеці ўсё роўна яе любяць і да яе імкнуцца.
Эдуард СВІРЫД:
— Калі гаварыць пра сітуацыю, якую намалявала Інэса, калі бацька ў сям’і – закончаны алкаголік і тыран, то тут сумненняў быць не можа: канешне, з такім трэба разводзіцца, дзеля ўласнай жа бяспекі і бяспекі дзяцей.
Але не ўсё ў жыцці так проста. Бываюць і іншыя сітуацыі, і вы, напэўна, ведаеце не адзін падобны прыклад, калі бацька час ад часу запівае, сыходзіць з дому на некалькі дзён – і тады пакутуюць, перажываюць і жонка, і дзеці. Але потым ён працверазее, вяртаецца – і ўвесь астатні час з’яўляецца цудоўным бацькам: без памяці любіць дзяцей, займаецца з імі, вядзе гаспадарку. А потым зноў надыходзіць час “Ч” – і ўсё паўтараецца. Што рабіць у такім выпадку?
Інэса КАРПІЦКАЯ:
— За такога мужа і бацьку трэба змагацца! Усім – жонцы, дзецям, родзічам, царкве, каб паспрабаваць яго выцягнуць, вярнуць да нармальнага жыцця. Крыж на ім ні ў якім разе ставіць нельга!
А яшчэ я хачу даведацца меркаванне прысутных аб адной распаўсюджанай сітуацыі. Як вы лічыце, калі жанчына засталася адна, выхоўвае дзіця і ў яе з’яўляецца магчымасць выйсці замуж другі раз – ці можа яна спадзявацца, што новы муж стане сапраўдным бацькам яе дзецям?
Аляксей МАРГУЖ:
— Канешне, зможа – калі захоча.
Інэса КАРПІЦКАЯ:
— Па свайму вопыту я таксама ведаю, што такое магчыма, і новы муж можа быць нават лепшым бацькам, чым сапраўдны, біялагічны. Але часта даводзіцца быць сведкай сітуацыі, калі жанчына адмаўляецца ад асабістага жыцця нібыта дзеля дзяцей – маўляў, са мной ім будзе лепш, чым з чужым чалавекам.
Віктар СВІЛА:
— Тут асноўнае пытанне, дзеля чаго жанчына ідзе на падобныя ахвяры. Часцей за ўсё ў падобных выпадках ідэалізуецца, робіцца прыярытэтнай роля дзіцяці, яго інтарэсы. Жанчына думае прыкладна так: я ўсё зраблю для свайго сына ці дачкі, яму так будзе лепей. А на самой справе яна ж не ведае, як усё можа скласціся. Магчыма, гэты мужчына сапраўды зможа стаць сябрам для яе дзіцяці, даць яму тое мужчынскае выхаванне, якога не хапае ў няпоўнай сям’і.
Ніна РЫБІК:
— У падобнай сітуацыі існуе яшчэ адзін падводны камень. Жанчыны, якія адмаўляюцца ад магчымасці ўладкаваць сваё асабістае жыццё, лічаць, свядома ці не, што пайшлі на гэтую ахвяру дзеля дзіцяці, яго шчасця. І адпаведна ў будучым чакаюць ад яго разумення і ўдзячнасці: вось, маўляў, я дзеля цябе адмовілася ад усяго, а цяпер ты павінен… І бываюць у страшэнным расчараванні, калі чаканай удзячнасці і ахвяры ў адказ не атрымліваюць. Ведаю, адзін дарослы ўжо сын сваёй маці на чарговы яе папрок, што вось я дзеля цябе ў свой час не выйшла замуж, адказаў: “А я цябе аб гэтым не прасіў. Можа, мне было б лепш, калі б ты гэта зрабіла”.