Пра гісторыю вёскі Косцевічы і яе жыхароў расказвае Іаланта Валуевіч
11:00 / 08.04.2025
Тапонімы
Першапачаткова вёска называлася Якубавічы – па імені ўладальніка, аднаго з князёў Свірскіх Якуба. Затым назва змянілася на Косцевічы.
Не раз задумвалася над паходжаннем гэтай назвы. У слоўніку В. Жучкевіча знаходжу тлумачэнне, што яна ўтворана ад прозвішча Касцевіч. Я таксама была ўпэўнена, што яна паходзіць ад уласнага імя кагосьці з уладальнікаў. Але такіх не знайшлося. Тады звярнулася да мясцовых жыхароў. Дапамагла Ганна Памецька. Яна, хоць і не карэнная жыхарка Косцевіч, але жанчына дапытлівая і мудрая, многае расказала з гісторыі вёскі.
Ганна і Віктар Памецькі
Ёсць думка, што назва вёскі звязана з падзеямі вайны з Напалеонам. Ганна Браніславаўна выказала меркаванне, што тапонім паходзіць ад слова «косць». Старажылы расказвалі, што побач з вёскай меліся два пахаванні французскіх салдат. Муж Ганны падлеткам бегаў з аднагодкамі даследаваць тыя капцы. Не раз хлапчукі знаходзілі чарапы, чалавечыя і конскія косці, гузікі, рэшкі збруі і зброі, шабляў. Магчыма, некалі нехта вырашыў пабудаваць дом побач з гэтымі капцамі, «на касцях» – так і сталі называць вёску, якая неўзабаве ўзнікла.
Касцявяне
А з палавіны мінулага стагоддзя вёску сталі жартам называць Турцыяй. Меўся свой «султан». Напачатку 50-х тут арганізавалі калгас, брыгадзірам прызначылі Казіміра Памецьку. Ён быў відны, валявы, патрабавальны і строгі да людзей. Старшыня калгаса жартам называў Казіміра Адамавіча султанам. Мянушка прыклеілася – і засталася з ім да канца жыцця. Ну а вёска, адпаведна, стала «Турцыяй».Косцевіцкая моладзь называла сябе «касцявяне».
Красамоўныя назвы палёў, лясоў, балот, што побач з вёскай: Высмалы – лес, дзе варылі смалу; Мох – балота; на Лысай гары некалі жыў лысы чалавек; Бондарыха – тут некалі жыў бондар, які рабіў бочкі; Альбініха, Корпусава…
Легенда
Даляцішкі – лес і балота далёка ад вёскі, таму так і называецца.
Гісторыя
- Косцевічы згадваюцца ў гістарычных крыніцах як сяло Якубавічы ва ўладанні гаспадарскага маршалка князя Якуба Свірскага. У 1616 годзе – уласнасць Мікалая Невядомскага, які прадаў маёнтак з вёскай каралеўскаму сакратару Войцеху Хлюдзінскаму. Пасля яго смерці ў 1628 годзе – ва ўладанні манахаў-кармелітаў кляштара Усіх Святых.
- Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) вёска – у складзе Расійскай імперыі. У 19-м стагоддзі вёска – у складзе казённага маёнтка Жэлядзь, дзяржаўная ўласнасць у Аляксандраўскай воласці Свянцянскага павета Віленскай губерні. Адносілася да Жалядскай сельскай грамады. У 1866 годзе – вёска і засценак: 18 двароў, 220 жыхароў, 89 сялянскіх душ. Належала, як і цяпер, да Жалядскай парафіі.
- У пачатку 20-га стагоддзя Косцевічы ў Свянцянскім павеце Віленскай губерні. У 1905 годзе тут 202 жыхары, 431 дзесяціна зямлі. З верасня 1915 і да снежня 1918 года была акупіравана войскамі кайзераўскай Германіі. З красавіка 1919 да ліпеня 1920 і з кастрычніка 1920 года – войскамі Польшчы.
- З 1922 года – у складзе Польшчы. У 1938 годзе тут 41 двор, 205 жыхароў.
- З 1939 года Косцевічы ў складзе БССР. З 12.10.1940 года – цэнтр сельсавета Свірскага раёна Вілейскай вобласці. У гады Вялікай Айчыннай вайны, з канца чэрвеня 1941 года да пачатку ліпеня 1944 года, вёска была акупіравана фашысцкімі захопнікамі.
- З 31.08.1959 года – у Астравецкім раёне. У 1970 годзе тут 101 жыхар, у 2004 годзе – 18 двароў і 42 жыхары.
- На сённяшні дзень у Косцевічах 9 двароў і 17 жыхароў.
- У 20-я гады 20 стагоддзя польскія ўлады рассялілі вёску па хутарах, іх вакол вёскі было больш за 20. Пасля вайны іх ссялілі назад, і вёска аднавілася.
- Сельсавет быў створаны ў Косцевічах 12 кастрычніка 1940 года. Першым старшынёй яго быў мясцовы жыхар Віталь Ясюль, а яго дачка Марыя працавала сакратаром. Косцевіцкі сельсавет размяшчаўся ў доме на два канцы Міхновіча-Апрышкі ў пачатку вёскі, які стаіць і зараз, толькі належыць ужо трэцім гаспадарам. У 1954 годзе сельсавет перанесены ў Спонды, там ён існаваў да 2013 года.
- Цяпер Косцевічы ў складзе Міхалішкаўскага сельсавета.
Напачатку 50-х у вёсцы стварылі калгас імя Алега Кашавога. Старшынёй абралі Бабіча, брыгадзірам – ужо згаданага Казіміра Памецьку. У 1954 годзе, калі цэнтр сельсавета перанеслі ў Спонды, 7 калектыўных гаспадарак, якія дзейнічалі на тэрыторыі сельсавета, аб’ядналі ў 3. Косцевічы ўвайшлі ў склад калгаса «Ясная Паляна». З 1970 года вёска ў калгасе «Савецкая Беларусь», з 2001 да 2010 года – у складзе СВК «Страча». З 2010 года ўваходзіць у СВК «Міхалішкі», а з 4 лістапада 2016 года – КСУП «Міхалішкі».
Тут быў сельсавет
У 1952 годзе тут пабудавалі калгасную ферму. Першымі даяркамі былі Саламея Маляўка, Юзэфа Саковіч, Стэфанія Лось, Зофія Канчанін, Галіна Памецька. Яны даілі ўручную па 20 кароў. Загадчыцай фермы доўгі час працавала Гелена Памецька.Існавала малочна-таварная ферма да 2011 года. Апошнімі даяркамі косцевіцкай фермы былі Ганна Барыбіна, Ганна Памецька і Ядвіга Гутовіч. Яны неаднойчы займалі першыя месцы па надоях.
Даяркі
Школа
З прыходам савецкай улады ў вёсцы была адкрыта пачатковая школа ў доме Канчанінаў, якія выехалі ў Польшчу. Першай і адзінай настаўніцай з’яўлялася Ніна Аляксандраўна Памецька.
Пачатковая школа
Вучні Косцевічскай пачатковай школы з настаўніцай Нінай Аляксандраўнай Памецька
Пачатковую школу зачынілі ў 1972 годзе, калі ў Спондах пабудавалі новую тыповую сярэднюю.
Вяскоўцы
Як сведчыць прыхадская кніга 1875 года, самыя папулярныя прозвішчы ў Косцевічах – Памецькі (15 сямей), Ласі – 5, Міхновічы – 3, Субачы – 2, а яшчэ Мацясовіч, Саковіч, Таль, Шапель, Мілька, Маляўка, Шымковіч, Лаўрыновіч усе яны захаваліся і праз стагоддзе. Дабавіліся і новыя: Канчанін, Родзь, Дуброўскі, Бароўскі, Хаткевіч, Гутовіч, Вашкевіч, Апрышка.Вёска славілася мнагадзетнымі сем’ямі. У 1875 годзе было 6 сямей, дзе выхоўвалася па 5 дзяцей, 7 – па 4 і 10 – па трое.
Мясцовая моладзь
У сямідзясятых гадах мінулага стагоддзя па чацвёра дзяцей выхоўваліся ў сем’ях Вашкевічаў, Дуброўскіх і двух сем’ях Бароўскіх. У Вацлава і Алімпіі Памецькаў было 10 дзяцей, з іх 2 пары хлопчыкаў-блізнюкоў і дзяўчынкі-трайняты.
У вёсцы вяселле
ДарогіЯк і ў большасці тагачасных вёсак, вуліцы ў Косцевічах увосень і ўвесну былі непраязнымі. Настаўніца Валянціна Ільінічна Крэміс успамінала, як увосень 1970 года яны з мужам атрымалі новенькія «Жыгулі» і, шчаслівыя, гналі іх дадому ў Жукойні Жалядскія. У Косцевічах іх радасць змянілася на прыкрасць: не змаглі праехаць! Мусілі вярнуцца назад і па аб’язной дарозе дабірацца ў Жалядзі.
У 1971 годзе да вялікай радасці кіроўцаў і ўсіх вяскоўцаў тут пабудавалі гравійную дарогу, а ў 1989-1990 гадах праз вёску пралажылі асфальт.
Майстры
Спакон веку ў Косцевічах жылі працавітыя людзі, якія ўсё ўмелі рабіць сваімі рукамі.
Уладзімір Міхновіч знакаміты каваль, рабіў усё сельгасначынне. Сярпы Міхновічу заказвалі нават з далёкіх вёсак, бо такія вострыя ні ў каго не атрымліваліся. Яшчэ ён клеіў шчоткі для валасоў са свінога шчаціння – круглыя, на ручцы, яны выконвалі адразу дзве функцыі: расчэсвалі валасы і масіравалі галаву.
Іван Дуброўскі – майстар-шапавал, ён рабіў самы патрэбны зімовы беларускі абутак – валёнкі, якія ў нашай мясцовасці называюць вайлакамі. У вёсцы трымалі шмат авечак. Старыя людзі казалі: авечка – вакол чалавечка: яна і карміла, і адзявала, і абувала. На стале – капуста з баранінай, на галаве – шапка з авечай воўны, на руках – рукавіцы, на целе – світар і кажух, на нагах – шкарпэткі і валёнкі. Шапавалы былі ў многіх вёсках, кожны меў свой сакрэт. Але слава пра вайлакі Дуброўскага распаўсюдзілася далёка, да яго прыязджалі заказваць цёплы ўтульны абутак з усяго раёна.
На хутары Ядабор, што побач з Косцевічамі, жыў Кліменцій Лаўрыновіч, Клімка, як яго называлі ў акрузе, чырвонадрэўшчык, самы здольны вучань вядомага майстра Ягелы. Ён майстраваў вокны, дзверы, колы, табурэткі, зэдлі, крэслы. А потым навучыўся рабіць камоды і шафы. Яго мэбля карысталася попытам у мясцовага насельніцтва. Клімкавы шафы стаялі ў многіх дамах: двухдзверныя, прыгожа фарбаваныя раслінным арнаментам або хвалістым узорам бягучай вады, з каванымі вечкамі, аздобленыя адмысловай фурнітурай.
Віктар Памецька працаваў на Мінскай мастацкай фабрыцы токарам-разьбяром па дрэве. А яшчэ ён адмысловы музыка, слынны ў акрузе баяніст. Адзін ці ў пары з Адольфам Памецькам іграў на ўсіх бяседах у наваколлі. Нейкі час нават працаваў загадчыкам Спондаўскага клуба. Жонка, якую прывёў у бацькоўскі дом з суседняй вёскі, спявае ў касцёльным хоры, дочкі Алёна і Марына таксама пявунні.
Дарэчы, усіх іх называлі Паціхонавымі. Чаму? Гісторыю паходжання мянушкі, што прыклеілася да іх сям’і, расказала жонка Віктара Ганна Браніславаўна. Дзед яе мужа быў удзельнікам вайны і ў якасці трафея прывёз патэфон – на той час дзіва-дзіўнае! З той радасці, што кармілец вярнуўся жывы, сабралі суседзяў.
Вядома ж, завялі патэфон. Вяскоўцы, пагасціўшы, павесяліўшыся і натанцаваўшыся пад дзіўны агрэгат, хлебасольнага гаспадара празвалі Паціхонам. Можа, яшчэ і пагэтаму Віктар стаў слынным баяністам? Дарэчы, на мянушку Памецькі не крыўдзіліся. А як інакш разабрацца, пра каторых Памецькаў размова? Іх у Косцевічах шмат…
Антон Міхновіч – ліквідатар Чарнобыльскай аварыі. Рыгор Ракіцкі – марак, служыў на Поўначы. Бярнард Канчанін – сувязіст на спондаўскай АТС. Ізыдор Памецька – ляснік. Былі ў вёсцы свае механізатары і шафёры. Многа мужчын былі заняты на жывёлагадоўчай ферме.
А жанчыны працавалі ў калгасе, утрымлівалі дом, гаспадарку, гадавалі дзяцей, ткалі, шылі, пралі і песні спявалі.
Ядвіга і Яхім Саковічы
Юзэфа Саковіч – майстрыха на ўсе рукі: шыла, ткала абрусы, дываны, вышывала, вязала кручком карункі.Марыя Памецька – бухгалтар.
Вядомыя пявунні – Алена Памецька, Зося Канчанін, дзве Гэлі Памецькі, Салюня Маляўка.
Моладзь пакалення 70-80-х атрымала розныя спецыяльнасці: Алена Памецька, Людміла Памецька, Андрэй Памецька сталі настаўнікамі; Вільгельміна Памецька – бухгалтарам, Марына Памецька – ветэрынарам…
Толькі ніхто з іх не застаўся ў роднай вёсцы.
Землякі ганарацца Нінай Памецька, якая пайшла па слядах сваёй маці, першай настаўніцы ў Косцевічах. У 1979 годзе яна закончыла філфак БДУ з чырвоным дыпломам, затым аспірантуру інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа АН Беларусі. У 1985 годзе абараніла дысертацыю па тэме «Ваенная лексіка ў старабеларускай мове» і атрымала вучоную ступень кандыдата філалагічных навук. З 1994 года Ніна Казіміраўна – дацэнт кафедры беларускага і тэарэтычнага мовазнаўства філалагічнага факультэта Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы. У спісе яе навуковых работ каля 50 публікацый, выдадзеных у нашай краіне і за яе межамі.
Ніна Казіміраўна захавала ў сваім сэрцы любоў да роднага краю, роднага слова і блізкіх яе сэрцу людзей. Многія з яе публікацый адлюстроўваюць асаблівасці гаворак Астравеччыны, напрыклад: «З лексікі вёскі Косцевічы», «Так кажуць на Астравеччыне» і іншыя.
Дзякуючы навуковым працам Ніны Казіміраўны некалі ўнукі ці праўнукі касцевічан, магчыма, прачытаюць і захаваюць у сваіх сэрцах словы, якімі размаўлялі іх продкі.
Бо бягуць гады, змяняюцца часы, падзеі, людзі, і толькі адно застаецца нязменным, непарушным і вечным – любоў да месца, дзе ты нарадзіўся і вырас…
Іаланта ВАЛУЕВІЧ.
Сардэчна дзякую за дапамогу ў зборы інфармацыі Ганне Памецька і Алене Лаўрыновіч.
Фотаздымкі з сямейнага архіва Г.Памецька і А. Лаўрыновіч.
