“Маці”. Новае апавяданне Ніны Рыбік

09:10 / 28.10.2023

Разамлелая ад спякотнага летняга сонца вёска драмала. Ляніва кошкаліся ў гарачым пяску куры, рыжы аблезлы кот расцягнуўся на лаўцы і пахрапваў, як стары дзед. Вяскоўцы, хто не быў на працы, пахаваліся ў халадку хат, захінуўшы вокны фіранкамі ад нахабнага, зусім не ласкавага ў гэтую пару сонца.

Дзятва, загарэлая да карычневага колеру, плёскалася ў невялікай копанцы на поплаве, выжыўшы з яе гусей, якія незадаволена гагаталі непадалёк, спрабуючы знайсці ў выгаралай траве хоць які зялёны расток.

І раптам на прыснулай да прахалоды надвячорка вясковай вуліцы, узняўшы слуп пылу, з’явіўся аўтамабіль. Не брыгадзірская «Ніва», не старшынёўскі

«Патрыёт», не патрапаны «Фольксваген» Івана Гелбана, галоўнага вясковага «таксіста», да якога пры патрэбе некуды праехаць ішлі ўсе суседзі. Не, то была не машына – АЎТАМАБІЛЬ! Чорны «БМВ», здаецца, толькі ўчора сышоў з заводскага канвеера і блішчэў люстранымі бакамі, да якіх нават усюдыісны пыл не прыставаў. На пустыннай вуліцы вёскі, дзе засталося паўтара дзясятка жылых дамоў, у якіх дажывалі свой век пераважна пажылыя людзі, ён выглядаў, як казала пры нагодзе баба Тэкля, што на карове сядло.

На вокнах заварушылі фіранкі, з-за якіх на дзіва дзіўнае зіркалі дзе адна, а дзе і некалькі пар цікаўных вачэй. Рыжы кот ляніва расплюшчыў адно вока, затым другое і, саскочыўшы з лаўкі, схаваўся падалей ад бяды ў кусты. Куры атрэсліся ад пяску і збіліся ў купку. Дзеці выскачылі з вады і, на хаду нацягваючы на мокрыя целы шорты, кінуліся да аўтамабіля, каб не прапусціць чаго важнага.

Чорнае дзіва спынілася пасярэдзіне вёскі і сінхронна расчыніла супрацьлеглыя дзверцы. З машыны выйшлі даволі малады мужчына і сталая жанчына, абое з чорнымі, як смоль, валасамі, пабітымі сівізной – у жанчыны больш, у мужчыны злёгку, толькі на вісках. Але падабенства гэтай пары выдавалі не толькі валасы, але і насы з гарбінкай, смуглыя твары, пастава… З першага погляду было відаць, што яны радня, хутчэй за ўсё, маці і сын, і прыехалі ў іх глухую вёску здалёк. Апануты былі не па-вясковаму: мужчына – у балотнага колеру штаны, бялюткую, якая бывае толькі ў рэкламе пральнага парашку, тэніску і такія ж белыя красоўкі; жанчына – у доўгую, да пят, стракатую сукенку з кароткімі рукавамі і мяккія туфлі. Было на што падзівіцца і што абмеркаваць гледачам з-за прыўзнятых фіранак.

– Добры дзень, дзеці, – прыязна звярнулася жанчына да запыханых ад хуткага бегу і ці то яшчэ мокрых ад вады, ці ўжо ўспацелых хлапчукоў. – Вы не падкажаце, дзе жыве Лэйла?
– Лэйла? – дзеці пераглянуліся. – Няма ў нас такой! – дружна заматалі яны галовамі.
– Ну як жа няма? – стаў гарачыцца мужчына. – Нам далі дакладны адрас! Гэта ж вёска Навасёлкі?
– Так, Навасёлкі, – заківалі дзеці. – Але ніякай Лэйлы ў нас няма.
– Пачакай, сын, – мякка ўзяла за локаць мужчыну спадарожніца. – Магчыма, яе тут па-іншаму завуць… Пэўна ж, вы ведаеце дзяўчынку гадоў пятнаццаці, смуглую, чарнявую, не падобную да вас, бялявых русачкоў, – патрапала яна віхры бліжэйшага хлапчука.
– Вы пра Люську Цыганку пытаеце! – адхінуўся ад няпрошанай ласкі Дзімка, самы шустры з дзятвы. – Так бы адразу і сказалі… Яна ў цёткі Ігнаціхі жыве. Вунь іх хата, трэцяя з краю, у жоўты колер пафарбаваная.
– Дзякуй за падказку! – жанчына дастала з сумачкі і працягнула хлопчыку нябачаных памераў шакаладку.

У сяброў радасна заблішчэлі вочы ад прадчування хуткага пачастунку: не стане ж Дзімка адзін яе есці!
– Толькі цяпер у іх нікога дома няма, – абачліва засоўваючы шакаладку ў кішэню, папярэдзіў хлопчык. – Цётка Валя на ферме, а Люська з намі трохі пакупалася і пабегла карову перавязваць, а пасля таксама на ферму збіралася.
– Калі ж яны вернуцца? – разгублена спытаў мужчына.
– Як кароў з абедзеннай дойкі на пашу пагоняць, гадзіны праз дзве, – шмыгнуў носам Дзімка.
– Нічога, пачакаем, – спакойна сказала жанчына. – Спяшацца нам няма куды. Даўжэй чакалі…

Жанчына села ў машыну, ляпнуў вадзіцельскімі дзверцамі мужчына. «Чорны бумер», як захоплена прашаптаў услед нехта з хлапчукоў, калываючыся па раз’езджаных трактарамі і грузавікамі каляінах, праехаў у канец вёскі і спыніўся каля жоўтай, як сонейка, нядаўна пафарбаванай хаты Ігнаціхі.
– Бачылі, якая машына! – захоплена прамовіў Дзімка. – Вось бы мне такую!
– А я вырасту, стану бізнесменам і куплю яшчэ лепшую! Маму буду катаць, – заявіў Ігарок, які гадаваўся без бацькі.
– Не, такія машыны толькі ў бандытаў, – задуменна прамовіў Сашка.
– Адкуль ты ведаеш? – накінуліся на яго сябрукі.
– Я ў кіно бачыў…
– Вось яшчэ прыдумаў! – засмяяўся Дзімка. – Кіно – гэта ж нібыта казка, там усё несапраўднае.
– А шакаладка сапраўдная? – падміргнуў Ігар. – Пачастуеш?

Дзімка ўздыхнуў: канешне, неспадзяваны падарунак не дачакаецца, калі вернецца ад сяброўкі яго тайная сімпатыя Насцёна. Трэба дзяліцца, інакш не па-сяброўску атрымаецца…
– Пайшлі пад дуб, – махнуў ён рукой сябрам. – Закацім пір!

Па вузкай сцяжынцы ў жытнім полі, што пратапталі даяркі, скарачаючы шлях ад фермы да вёскі, ішлі немаладая жанчына і дзяўчынка-падлетак.

Жанчына ступала цяжка – відаць, стамілася, ці, можа, ногі балелі. А дзяўчынка, бы тая ластаўка, кружылася вакол яе: то забягала наперад, то збочвала ў жыта, зрывала каласкі і васількі і зноў даганяла жанчыну.

– Глядзі! Праўда, прыгожа? – паказала яна букецік, за некалькі хвілін адмыслова складзены з каласкоў, васількоў і некалькіх сцяблінак мятлічкі.
– Авохці! Я б і не прыдумала, што так можна… Здаецца, усё проста, а так міла, – пахваліла жанчына.
– Я, калі стану дызайнерам, усе свае сукенкі буду васількамі ўпрыгожваць – яны стануць маім фірменным знакам! – задуменна, нібы ўжо кроіла тую сукенку, прамовіла дзяўчынка, папраўляючы і без таго бездакорную кампазіцыю. – Гэта самая прыгожая кветка ў свеце! Ніякая ружа не дакажа… І сукенкі мае будуць такімі ж прыгожымі. А яшчэ зручнымі і практычнымі.
– Яны ўсім спадабаюцца: і маладым, і пажылым, і дзецям, я для кожнага ўзросту калекцыю распрацую, – марыла яна ўслых.
Жанчына замілавана ўсміхалася.
– Не перадумала яшчэ?
– Ну што ты! – ускінулася дзяўчо. – Гэта адзінае, аб чым я мару.
– Хіба што… – прамовіла яна і асеклася.

Жанчына зразумела, пра што падумала малая.
– Не перажывай, неяк жа вывучу, – абняла яна дзяўчынку. – Калі Бог дасць сіл і здароўя папрацаваць яшчэ трохі. Дый адлажыла я сякую-такую капейчыну з тваёй дапамогі – ты ж у мяне эканомная, многага не патрабуеш. Не вельмі шмат, але ж на першы час хопіць. Толькі б ты паступіла…

Дзяўчынка з удзячнасцю глянула жанчыне ў вочы, узяла яе за руку.
– Я, калі стану працаваць, цябе, як ляльку, апранаць буду! Работу ты кінеш, будзеш жыць са мной…
– Добра-добра, – засмяялася жанчына. – Апранеш, як час прыйдзе… А пакуль шукай рэпетытара, ты ж казала, ёсць у горадзе мастак, гатовы з табой займацца. Не перажывай, я заплачу, колькі ён скажа.
– Дзякуй, мамачка! Ты самая лепшая! Гэта табе, – дзяўчынка ўлажыла ў шурпатую руку васільковы букецік.

Жанчына адвярнулася, каб схаваць павільгатнелыя вочы. А праз колькі часу, справіўшыся з хваляваннем, прамовіла – ласкава, але цвёрда:
– Люся, я ж цябе прасіла: не называй мяне мамай. Ты ж ведаеш: не я твая мама. Я цябе вельмі люблю, але ж не я цябе нарадзіла…
– Ага! Толькі ніхто не ведае, дзе тая, што нарадзіла! – дзяўчынка адпусціла жаночую руку і пайшла шпарчэй.
– Сапраўды: ніхто. Ні ты не ведаеш, чаму яе няма, ні я. Таму давай не будзем асуджаць тваю маці. Мо, некалі вы сустрэнецеся і яна табе ўсё раскажа.
– Не хачу я з ёй сустракацца і слухаць, пра што яна мне будзе махляваць! Не патрэбна я была ёй малая – не патрэбна і яна мне цяпер! У мяне ты ёсць…
– Не трэба так… Жыццё доўгае і непрадказальнае, і ніхто не ведае, што яго чакае наперадзе.

Гатовую было зноў узгарэцца даўнюю спрэчку перапыніў сусед Дзімка, які бег па сцежцы насустрач.
– Цёця Валя, вас там машына чакае. Круценная! – захоплена выдыхнуў ён. –Чорны бумер! У ёй нейкія дзядзька і цётка прыехалі, яны Люську пыталі.

Толькі называлі яе неяк дзіўна… Лінда… Лаліта… А, успомніў: Лэйла! Мы нават не адразу зразумелі, што гэта пра Люську.
– Нашто хату паказаў? – накінулася на аднакласніка дзяўчынка. – На цукеркі паквапіўся? – згледзела яна выпэцканы шакаладам рот хлапчука.
– І зусім не цукеркі, а шакаладка, – пакрыўджана паправіў Дзімка. – Да таго ж мне ад яе толькі тры акенцы дасталіся, астатняе хлопцы расхапалі. А ўвогуле што тут такога: людзі спыталі, я сказаў. Нібыта без мяне яны вашай хаты не знайшлі б…
– І праўда, Люся, не нападай. Пайшлі, даведаемся, што тым людзям ад цябе трэба.
– Я не пайду! – заўпарцілася дзяўчынка. – Хай едуць, адкуль прыехалі.
– Ну паедуць… А заўтра зноў вернуцца, калі ты ім так спатрэбілася. Лепш адразу ва ўсім разабрацца. Хадзем! Чаго ты баішся? З’ядуць яны цябе ці што?
– Мо, і з’ядуць. Добрыя людзі на крутых машынах не едзяць!
– Шмат ты ведаеш! – рашуча ўзяла дзяўчынку за руку жанчына. – Розныя людзі ездзяць і на крутых машынах, і на ламаных, і пешшу ходзяць. Не трэба думаць благога, нават не пагаварыўшы з чалавекам.

Люся, вырваўшы руку – не маленькая! – панура апусціўшы галаву, плялася за цёткай Валяй. Дзімка, пакрыўджаны, што яго не пахвалілі за вестку, а, наадварот, насварыліся, пайшоў у другі бок.

Ледзь толькі жанчына з дзяўчынкай падышлі да свайго дома, дзверцы ў чорным аўтамабілі адначасова, як па камандзе, расчыніліся.
– Лэйла! – кінуўся мужчына да дзяўчынкі.

Тая спалохана схавалася за спіну Валянціны.

Мужчына разгублена спыніўся.
– Добры дзень, – ветліва павіталася прыезджая жанчына, позіркам спыняючы мужчыну. – Здаецца, мы знайшлі тое, што так доўга шукалі…
– Добры дзень, – насцярожана адказала Ігнаціха. Толькі глянуўшы на няпрошаных гасцей, яна зразумела, хто яны і чаму шукалі Лэйлу-Люсю.

З двара насупраць выйшла, абапіраючыся на кіёк, баба Стася, прысела на лаўку. Рыпнулі веснічкі на суседскім падвор’і. Партэр у вясковым тэатры запаўняўся ахвочымі да рэдкіх тут відовішчаў гледачамі.

Валянціна, уздыхнуўшы, сказала:

– Хадземце ў хату. Там і пазнаёмімся… Толькі выбачайце, гасцей я не чакала, так што ўсё ў нас па-будзённаму.
Хоць выбачалася яна марна: у хаце было чысценька і ўтульна: стракатыя ходнікі на падлозе, стол засцелены саматканым абрусам, на ложку горкай падушкі ў вышываных навалачках..
– Сядайце да стала, – змахнула гаспадыня неіснуючыя крошкі. – Вы ж з дарогі… Чаю сагрэць? Ці, мо, галодныя? Я збяру што перакусіць.
– Не, дзякуй, – адмовілася жанчына. – Мы паабедалі.
– Ну дык жальцеся: што вас прывяло ў нашу вёску? Чаму вы нас шукалі? Навошта вам Люся спатрэбілася?

Пакуль жанчыны размаўлялі, мужчына свідраваў вачыма дзяўчынку. Тая не ведала, куды дзець вочы, стаяла ў парозе, перамінаючыся з нагі на нагу.
– Люсечка, ідзі бурачніку свінням наламай, – заўважыўшы стан дзяўчынкі, загадала Валянціна. Тая імгненна слізганула за дзверы.

Як толькі яны зачыніліся, мужчына выпаліў:
– Я – бацька Лэйлы ці, як вы кажаце, Люсі. Прыехаў, каб забраць сваю дачку. У нас, грузін, родныя дзеці ў чужых людзей не гадуюцца!
– Нешта ж вы позна пра гэта ўспомнілі, – горка ўсміхнулася Валянціна. – Дзяўчынцы пятнаццаты гадок пайшоў…
– Я… Я не мог… Не ведаў… Я толькі нядаўна даведаўся, што ў мяне ёсць дачка… І ўвогуле, якое гэта мае значэнне? Лэйла – мая, родная, мая крывінка!

У мяне дакументы ёсць! Калі трэба, я аналіз ДНК зраблю і дакажу, што яна – мая! Я ўсё роўна яе забяру! Калі не аддадзіце па-добраму, то праз суд…

Мужчына ўскочыў, стаў нервова хадзіць, размахваючы рукамі, па невялікім пакоі, ледзь не падпіраючы галавой столь.
– Сядзь, Зураб! – прыкрыкнула жанчына. – Сядзь і супакойся. Мы не скандаліць сюды прыехалі, а пагаварыць. І не пагражаць ты гэтай жанчыне павінен, а дзякуй сказаць!

Мужчына паслухмяна сеў і стаў церабіць кутасы настольніка.
– Прабачце, як вас завуць? – звярнулася госця да гаспадыні.
– Валя.
– А па бацьку?
– Аляксандраўна, – сумелася жанчына: па бацьку яе называлі нячаста.
– Вельмі прыемна, Валянціна Аляксандраўна. Я – Тамара Георгіеўна. Гэта мой сын Зураб. А Лэйла, як вы, напэўна, ужо зразумелі, – яго дачка і мая ўнучка.
– Ды ўжо ж, зразумела, – уздыхнула Валянціна. – Як толькі вы выйшлі з машыны, зразумела… Люся кропелькі вашы пабрала… У вёсцы яе цыганкай дражняць. Зойка ніколі не расказвала, ад каго дачку нарадзіла, я думала, мо, і праўда з якім цыганам зблыталася ў маладосці. А выходзіць – з грузінам…
– Так, Лэйла грузінка, – усміхнулася госця. – Мы рады, што нічога тлумачыць і даказваць не трэба…
– Як гэта – не трэба? – ускінулася Валянціна. – Вельмі нават трэба! Растлумачце, калі ласка, чаму вы ўспомнілі пра сваю дачку і ўнучку толькі цяпер?

Чаму вам не было справы да яе раней?
– Паверце: я не ведаў, што ў мяне ёсць дачка, – Зураб пад пільным матчыным позіркам стараўся гаварыць спакойна і разважліва. – Мы з Зояй, яе маці, пазнаёміліся, калі яна прыехала ў Кутаісі на адпачынак. Я… Я галаву страціў! Дахаты ўжо не адпусціў, здавалася, што і дня без яе не пражыву. Мама не ўхваліла мой выбар, – ён кінуў хуткі позірк на маці, якая падціснула вусны і напружылася, відаць, успомніла былую нявестку.
– Праз месяц пасля знаёмства мы пажаніліся, хоць у грузін і не прынята ісці насуперак волі бацькоў. У нас вялікі дом, але я зняў кватэру, каб мама з Зояй не сварыліся. Я іх абедзвюх любіў і не мог вынесці іх звадак, – расказваў Зураб.
– А праз паўгода Зоя знікла, – прадоўжыў мужчына пасля невялікай паўзы. – Як у ваду ўпала. Ні запіскі, ні размовы… Забрала толькі свае рэчы і дакументы. Я спрабаваў шукаць, але, па праўдзе кажучы, не вельмі старанна. Пакрыўдзіўся моцна… Я з-за яе з маці пасварыўся, а яна… Так, дзеля прыліку абзваніў моргі, бальніцы – не паступала такая. Раз так, значыць, жывая. Яна не магла доўга на адным месцы сядзець, гэта я зразумеў за тыя паўгода, што мы былі разам. Вось і паляцела мая птушка белакрылая шукаць іншае гняздзечка... Доўга мне гэта балела. А потым у работу ўцягнуўся, прызабыўся. Ажаніўся…

Мужчына стараўся гаварыць спакойна, але колішнія боль і крыўда прарываліся дрыжыкамі ў голасе.
– З паўгода назад выпадкова спаткаўся з былым прыяцелем, які ў нас шаферам на вяселлі быў, – голас памяняўся, стаў энергічным, бадзёрым. Аказваецца, Зоя тады з ім уцякла. Хоць і з Толікам доўга не нажыла. Да гэтага мне ўжо не было справы: адбалела. Але Толік сказаў, што Зойка цяжарнай была, калі ён звёз яе ў Маскву. Там дачку нарадзіла і нават імя грузінскае дала – Лэйла. Мы некалі марылі, што сына, калі народзіцца, назавём, як яе бацьку звалі, – Ільёй, а дачку – па маёй бабулі, – Лэйлай. Выходзіць, нешта такое ў душы ў яе было, раз слова стрымала…

Голас у мужчыны зноў затрымцеў. Ён змоўк – і ў размову ўключылася пажылая грузінка:
– Зураб мне ўсё расказаў. Мы вырашылі, што трэба адшукаць Лэйлу. Думалі, што яна з маці жыве, можа, з айчымам. Хацелі прасіць Зою, каб аддала нам дзяўчынку. Вырашылі: калі не пагодзіцца, то ўсё роўна не кінем. Дзіця павінна ведаць, што ў яго ёсць бацька, бабуля, хто яны, ведаць сваю радню – яна ў нас вялікая. І матэрыяльна мы маглі дапамагчы Зоі і Лэйле. Наша дзіця не павінна жыць у бядоце! Яна адзіная мая ўнучка, у Зураба з другой жонкай дзяцей не было, а нядаўна яна памерла. Баяліся толькі, каб за мяжу не звезла Зоя дачку. А Беларусь хоць і замежжа, але не такое далёкае, каб не знайсці чалавека. Калі даведаліся, што Зою пазбавілі бацькоўскіх правоў, нават узрадаваліся: можна ўстанавіць бацькоўства Зураба і забраць Лэйлу.

Няпроста было даведацца, дзе яна цяпер, хто ёй апякуецца. Давялося падключыць усе мае сувязі, патраціць немалыя грошы. Але скурка каштавала выдзелкі: мы нарэшце знайшлі нашу дзяўчынку…
– Не вашу – маю, – узняла галаву Валянціна.

Увесь час, пакуль гаварылі Зураб і яго маці, яна сядзела, унурыўшыся, абводзячы пазногцем кветачкі на спадніцы, і думала аб адным: госці такія расфуфыраныя, а яна ў рабочым... Вунь пляма ад малака… І дзірка зацыраваная відаць… Ведала б – апранула б што людчэйшае… І фермай, пэўна ж, пахне: сама не чуе, а гэтым інтэлігентам, мусіць, дух забівае… Люсі будзе сорамна за яе…

Але на словах пра «нашу дзяўчынку» забылася і пра ферму, і пра не вельмі чыстую сукенку.
– Люся – мая! – паўтарыла яна рашуча. – Я яе, лічы, з пялюшак гадавала…
Зураб бліснуў вачыма, прыўзняўся з крэсла, але маці зноў спыніла яго позіркам: маўчы! Ты сваё слова сказаў…

– Зойка з дзіцем да нас гадоў з трынаццаць таму прыехала. Ніхто не ведаў, адкуль узялася. На ферму даяркай уладкавалася, калгас ёй домік побач з маім выдзеліў. Баба яна неблагая была. Працавітая, акуратная, таварыская – апошнім падзеліцца, хоць і не асабліва мела чым дзяліцца. Гарэлкі не піла, маніць не буду. Ну так, калі-нікалі трошкі, за кампанію. Хату ў чысціні трымала. І дзіця глядзела. Пакуль…

Валянціна змоўкла. Паставіла ў шклянку букецік, што падарыла ёй Люся, – да таго ён сіратліва ляжаў пасярод стала. І прадоўжыла: вырашыла, што трэба расказаць гэтым людзям усё, адказаць шчырасцю на іх шчырасць:

– Час ад часу на яе находзіла… Сама не ведаю, што, як гэта назваць. Прыбяжыць ранкам: «Цётачка, падаіце сёння ўдзень маіх кароў, мне ў горад тэрмінова трэба. І за малой прыгледзьце, калі ласка. Я да вячэрняй дойкі вярнуся». І знікае на тыдзень. Мы ўсёй фермай яе групу раздойвалі, каб не запусцілася, – шкада ж жывёлу. І яе, дурніцу, шкада. А Люську я глядзела. На ферму брала. А куды ж яе падзець? Засцялю кармушку чысценькім, мяккенькім, цацак накідаю – яна спіць ці бавіцца, пакуль я кароў падаю. Зойка вернецца праз колькі дзён – змучаная, сцяганая. Калі з грашыма, тады суе ў кішэні, падарункі нясе. А каторы раз з сінякамі, кавалак хлеба просіць, каб павячэраць. «Нашто, – кажу, – мне твае падарункі? Ты пра дзіця сваё думаеш, валацуга?!» Яна плача, малую да грудзей туліць… Клянецца-божыцца, што больш ніколі, нізавошта… Ды дзе там! Я ўжо прыкмеціла: як Месяц пад поўню ўбярэцца – ёй зноў у горад трэба… Пазней ужо і не прасілася, мусіць, стыдалася. Люська падрасла, ножкамі спрытна тэпала, то выправіць дзіця: ідзі кажа, да цёткі Валі, у яе цукеркі смачныя ёсць. А я табе з горада ляльку прыгожую прывязу…

– Аднойчы яна надоўга знікла, – працягвала расказваць жанчына. – Групу яе іншай даярцы аддалі. Я нікому не жалілася, глядзела малую, як і звычайна.

Але ж у вёсцы шыла ў мяшку не схаваеш. Прыехалі з раёна, каб дзіця ў прытулак забраць. Люсьцы на той час гадкоў пяць было… А я ўжо да яе душой прыкіпела. Яе ўсе любілі: такое дзіцятка харошае, паслухмянае, прыгожае. І разумніца! Стала я прасіцца. «Хай у мяне жыве, – кажу. – Яна ўжо прывыкла. Нашто яе ў інтэрнат? Маркоціцца там будзе, плакаць». «Афармляйце тады апеку», – прапанавалі мне тыя людзі з раёна. Я і аформіла. Зойка праз паўгода вярнулася – у турме, расказала, сядзела, улезла некуды з чарговым палюбоўнікам. Мне рукі-ногі цалавала, дзякавала, што дзіця ў інтэрнат не аддала. Хату выдраіла, на работу зноў уладкавалася, па інстанцыях пайшла – вярнулі ёй дачку. Я думала, пасля таго за розум возьмецца. Ды нездарма кажуць: як народзіцца цялятка з лысінкай, то з ёй і памрэ… На тую бяду шабашнікаў да нас прыслалі, ферму яны будавалі. Ну і зляглася яна з адным… А калі ім трэба было ад’язджаць, ён Зойку з сабою паклікаў. Шчаслівая была! Развітацца забегла: «Цётачка Валечка, ён мяне замуж бярэ! І Люську абяцаў удачарыць. Ён такі харошы… Толькі як лішку вып’е, то шалее, а так добры-добры. Усё мне купляе, Люсі палітончык новы справіў і боцікі…» Я парадавалася за яе. Неблагая ж жанчына, не зусім прапашчая, хай і ёй Бог долю пашле.

Госці, стаіўшы дыханне, слухалі пра прыгоды былой жонкі і нявесткі.

А Валянціна працягвала:

– Гады з тры я нічога не чула пра Зойку. А неяк увосень паштальёнка пісьмо прынесла, дзіцячымі каракулямі падпісанае «Вёска Навасёлкі, цёці Валі

Ігнацісе, што на ферме працуе». Раскрыла яго – і сэрца крывёю аблілося. Люсечка пісала, як умела: «Цётачка Валечка, родненькая, забяры мяне, калі ласка. Бо нам з брацікам зусім няма чаго есці. І вельмі холадна. Сто разоў цябе цалую і прашу: забяры, калі можаш. Я ўсё табе буду дапамагаць, падлогу мыць і посуд». Як яна, другакласніца, прыдумала тое пісьмо напісаць, хто яе навучыў, дзе канверт узяла – розуму не дабяру. Зрэшты, яна з маленства кемлівай была не па гадах. Як на такое не адгукнуцца? Паглядзела на штэмпель – вёска ў суседнім раёне. Назаўтра ж паляцела. У вёсцы падказалі, што

Зойка з дзецьмі жыве на хутары. Падыходжу да хаты – стаяць у акне, яна і хлапчанё малое, толькі на ножкі паднялося… Я іх накарміла, што з сабой прывезла, а затым у школу, у сельсавет: куды вы глядзіце, людцы, дзеці ж прападаюць! Хлопчыка адразу ў інтэрнат адправілі, а Люську я забрала.

Аддалі нават без дакументаў, потым афармляла – пабаяліся, каб шум не падняла. Зойка больш не аб’яўлялася, яе пазней судом мацярынства пазбавілі.

– У турме яна сядзіць, – глуха прамовіў Зураб. – За наркотыкі. Зарабіць, мусіць, хацела па-хуткаму, заказчыкам разносіла. Яны яе і здалі.
– Чаго шукала, тое і знайшла, – махнула рукой Валянціна. – А Люська ў мяне так і засталася з таго часу. Удачарыць яе хацела, ды падумала, што няправільна гэта – пры жывой маці, не ведаючы, дзе яна і што з ёй. А выходзіць, трэба было. Тады б вы не заяўлялі на дзяўчынку свае правы…
– Але ж… – зноў ускочыў Зураб – і зноў маці асадзіла яго суровым позіркам.
– Валянціна Аляксандраўна, – яна загаварыла мякка, расчулена. – Мы вельмі ўдзячны, што вы гадавалі ўсе гэтыя гады Лэйлу, – бабуля ўпарта не хацела называць дзяўчынку вясковым іменем. – Вы замянілі ёй маці. Каб не вы, невядома, што сталася б з дзяўчынкай.. Свет цяпер такі жорсткі…
– Але ж вы падумайце, што будзе заўтра, – голас госці станавіўся ўсё больш цвёрдым, напорыстым. – Вы немаладая жанчына…
– Так, немаладая, – уздыхнула Валянціна. – Зімой шэсцьдзясят споўніцца.
– Вось бачыце! – нібы ўзрадавалася Тамара Георгіеўна. – І хваробы, пэўна ж, даймаюць?
– А каго яны сёння не даймаюць? Вы, скажаце, здаровая? Не паверу.

Госця пакінула пытанне без адказу і гнула сваю лінію:
– Лэйле трэба вучыцца. Добрая адукацыя сёння – галоўнае…
– Яна выдатніца, на школьнай дошцы гонару вісіць, – з гонарам паведаміла Валянціна. – Марыць стаць дызайнерам. Такія сукенкі прыдумвае і шые лялькам – не вераць, што гэта яна сама, са сваёй галавы. Ды вось, паглядзіце – гэты букецік за дзве хвіліны зрабіла з таго, што пад нагамі расло!

Мужчына ўзяў у рукі жытнёва-васільковую кампазіцыю і стаў яе захоплена разглядваць.

Маці, мімаходзь глянуўшы на кветкі, гаварыла далей:
– Каб стаць дызайнерам, мала быць выдатнікам у вясковай школе. Трэба браць урокі ў сапраўдных прафесіяналаў, да таго ж мець добры камп’ютар, сучасны смартфон – без гэтага сёння маладым людзям – нікуды, а дызайнерам – тым больш. І ўсё гэта каштуе нятанна…

Гаспадыня апусціла галаву, разумеючы, што госця мае рацыю.

А тая працягвала:
– Мы людзі не бедныя...
– Ды ўжо заўважыла, – сумна ўсміхнулася Валянціна. – Нам не роўня…
– Прабачце, я не хацела вас пакрыўдзіць. Проста хачу сказаць, што ў нас нашмат больш магчымасцей даць Лэйле добрую адукацыю, чым у вас. І потым дапамагчы ёй уладкавацца ў жыцці. У нас шырокае кола знаёмстваў. Калі мы змаглі адшукаць вас у чужой краіне, то астатняе – дробязі жыцця.

У яе голасе пачулася самазадаволенасць. Валянціне гэта не спадабалася.
– У мяне няма ні вашых грошай, ні вашых сувязей, – сказала яна. – Але я дапамагу свайму дзіцяці, чым змагу.
– Вядома ж! Ніхто ў гэтым не сумняваецца. Пытанне толькі ў тым, чым вы зможаце дапамагчы, – не вытрымаў, уступіў у размову мужчына. – Пры ўсёй павазе да вас і ўдзячнасці за тое, што вы зрабілі: што вы можаце ёй даць? Які дызайнер, Бог ты мой?! Вы хоць ведаеце, хто займаецца з дзецьмі, якія паступаюць на гэты факультэт, і колькі плацяць іх бацькі? Каму патрэбен талент, калі няма грошай? Яе затопчуць яшчэ на подступах да прыёмнай камісіі.

Максімум, што ёй свеціць, – сельгасуніверсітэт, які-небудзь заатэхнік ці ветурач.
– Не самыя горшыя прафесіі, – з годнасцю адказала Валянціна. – І ўвогуле: я, калгасніца з дзесяцю класамі адукацыі, выхоўвала, як умела, вашу таленавітую, разумную і прыгожую дачку. І, здаецца, не найгоршым чынам, прынамсі, пакуль пра Люсю ніхто не сказаў дрэннага слова ні ў школе, ні ў вёсцы.
– Ну што вы, Лэйла цудоўная дзяўчынка! – шукаючы прымірэння, госця даверліва накрыла сваёй белай мяккай рукой яе – натруджаную, з пакручанымі суставамі. – Парода ў ёй бачна з першага позірку!

– А выхаванне, – тут жа спахапілася Тамара Георгіеўна, – гэта, безумоўна, ваша заслуга. Але мы хочам і, галоўнае, можам даць ёй больш, чым пры ўсім жаданні зможаце вы. Не думайце, мы не збіраемся разлучаць вас: Лэйла будзе прыязджаць у вёску, вы зможаце праведваць яе. А пры сённяшніх сродках сувязі можна размаўляць штодня хоць цэлымі гадзінамі! Купім вам сучасны тэлефон, Лэйла навучыць вас ім карыстацца. І вы заўсёды будзеце на адлегласці выцягнутай рукі! Згадзіцеся, для дзяўчынкі так будзе лепш. Не будзьце эгаісткай! Я разумею, як вам цяжка адпусціць яе, але гэта ўсё роўна некалі адбудзецца. Падумайце пра яе будучыню!

Валянціна маўчала. Яна не ведала, што адказаць гэтай багатай грузінскай пані. Так, сапраўды, што яна можа даць дзіцяці? Колькі яшчэ будзе мець сілы і здароўt, каб тры разы на дзень даіць кароў? Ужо і цяпер кожную ноч ногі і рукі выкручвае так, што яна закусвае вусны, каб не стагнаць і не палохаць Люсю. А не стане яе – хто дзяўчыне дапаможа? Што ёй застанецца ў пасаг? Хата ў іх паміраючай вёсцы, якая і дарма нікому не трэба? Тыя некалькі тысяч, што сабрала, – на колькі гэтага хопіць пры гарадскім жыцці, калі ўсё, ад шклянкі малака да цыбуліны, трэба купіць?

Заўважыўшы яе ваганні, Тамара Георгіеўна зноў загаварыла:

– Падумайце, Валянціна Аляксандраўна. І мы, і вы жадаем дзяўчынцы толькі дабра. Засталося толькі вырашыць, што для яе дабро.

І тут дзверы расчыніліся. Толькі цяпер Валянціна ўспомніла, што калі Люся выскачыла з хаты, уваходная клямка не бразнула, падгніўшая дошка на ганку не рыпнула… «Нікуды не пайшла, заставалася ў сенцах, – зразумела жанчына. – Усё чула. Што ж, хай ведае… Не маленькая ўжо».

– Мамачка, міленькая, не аддавай мяне! – з парога бухнулася ёй у ногі дзяўчынка. – Не сварыся, дазволь цябе так называць. Ты – мая адзіная, мая родная мамачка! Калі ласка, прашу цябе, не аддавай мяне гэтым людзям! Я не Лэйла, я – Люся! Калі табе цяжка, я не буду нікуды паступаць, пайду замест цябе на ферму. Абыдуся без дарагога тэлефона і камп’ютара. Толькі не аддавай мяне…

– Ну што ты, дачушка! – Валянціна плакала і гладзіла дзяўчынку, туліла да грудзей яе чарнявую галоўку. – Каму ж я аддам сваё адзінае дзіцятка? Мая ты, мая… Нічыя больш, толькі мая. І я – твая маці. Прабач, што не дазваляла табе так думаць і гаварыць.

Госці пераглянуліся. Зразумеўшы, што гэтая сцэна – красамоўны адказ на іх прапанову, моўчкі ўсталі з-за стала. Зураб, які ўвесь гэты час круціў у руках букецік, хацеў было паставіць яго назад у шклянку, але, глянуўшы на сплаканую Лэйлу, прыціснуў кветкі да грудзей і ўслед за маці выйшаў з хаты.

Валянціна, супакойваючы дачку, назірала ў акно, як яны стаялі ля машыны і аб нечым спрачаліся. Мужчына горача размахваў рукамі, жанчына раз-пораз выцірала хусцінкай вочы. Маліла Бога: хутчэй бы яны паехалі!

Толькі мужчына раптам рашуча махнуў рукой і подбегам кінуўся назад, у хату. Рыпнула дошка, бразнула клямка… Жанчына моцна абняла дачку: зараз, зараз гэты гарачы дужы грузін вырве з яе рук дачушку, забярэ, звязе за свет… Што яна яму зробіць? Як абароніць сваё дзіцятка? Яна заплюшчыла вочы, бясконца паўтараючы ледзь чутна «Госпадзі, памілуй!» і цясней прыціскала да грудзей Люсю…

Але дзверы ў хату не расчыніліся. Зноў бразнула клямка і рыпнула дошка. Валянціна расплюшчыла вочы і глянула ў акно: аўтамабіль рвануў з месца з такой хуткасцю, нібы за ім нехта гнаўся.

– Ну-ну, усё добра. Яны паехалі, – Валянціна расчапіла рукі дачкі, якую трэсла нервовая ліхаманка, і асцярожна выйшла ў сенцы. Чаго сюды заходзіў гэты Зураб? Хацеў забраць Люсю сілай ды перадумаў? Гэта першае, што прыйшло ў галаву. Ці, мо, падкінуў якую заразу?

Яна баязліва агледзелася. Здаецца, нічога лішняга, усё на сваіх месцах…

Але не: каля пустой даёнкі матава паблісквала дарагой скурай чорная мужчынская сумачка. Усё яшчэ баючыся, жанчына ўзяла яе ў рукі. Шчоўкнуў замок.

…Сумка была туга набітая купюрамі. Зверху ляжала запіска з адзіным словам «Даруй».