Пока жива хозяйка - живет старый дом

Не заўважыць гэты дом немагчыма. І не таму, што Жукойні Жалядскія – невялічкая вёска, а таму, што дом – асаблівы. З фасаднага боку – адразу восем (!) вокнаў, ды яшчэ з аканіцамі! І два ганкі – адзін мудрагелісты, амаль барочны, другі – строгі, гатычны. І тры коміны на бляхай крытым даху.
Салідны такі, наўпрост скажам, дамок.
– Панскі? – пытаюся ў Іаланты Валуевіч, маёй спадарожніцы па Спондаўскім сельсавеце.
– Не зусім, – загадкава ўсміхаецца яна. – А можа, і панскі. У лепшым сэнсе гэтага слова… Прынамсі, да гаспадыні дома Ядвігі Уладзіславаўны Памецькі без прыстаўкі "пані" ніхто не звяртаецца.

…Пані  Ядвіга,  нягледзячы  на цяжкасці з хадой, якія прынеслі ёй пражытыя гады, сустрэла нас ля ўваходных дзвярэй. Ад яе адкрытай усмешкі няёмкасць, што непазбежна прысутнічае, калі няпрошаным  госцем  пераступаеш чужы парог, знікае сама па сабе. І  ручаінка  размовы  вельмі  хутка стала паўнець, перарастаць у сапраўдную раку…
–  Дом  пабудаваў  тата, Уладзіслаў  Сальмановіч, –  адным  сказам  жанчына зняла  вэлюм  таямнічасці са  сваёй    прыгожай  пабудовы.– Ніякі ён быў не пан, нават наадварот – малазямельны селянін. Але сямёра дзяцей прымушалі, як сёння кажуць,  круціцца.  Нястача зрабіла з яго чалавека хадовага.  Ён  “шпікулянціў”, як мог, – вазіў у Вільню ўсё падрад: жыта, масла, парасят, гусей… І нядрэнна ў яго гэты гандаль атрымліваўся. Настолькі,  што  нават  дом вось  гэты  збудаваў  –  на два  канцы.  У  адным  мы жылі, другі тата здаваў пад школу.  Нейкую  капейчыну атрымлівалі ад “жонду” і за тое, што прыбіралі ў школе і цеплілі печкі. Словам, галечы не ведалі.
Рэгулярна  бываючы  ў “вялікім”  свеце,  Уладзіслаў Сальмановіч  хутка  змікіціў: будучыня за адукацыяй. Калі не  маеш  ладнага  кавалка зямлі, разлічвай на свой розум. І значыць, без адукацыі годнае месца ў жыцці не заняць. Генрыка, старэйшага сына, ён аддаў у Свянцянскую гімназію. А дачку Рэгіну – у Вільню, у спецыяльны “заклад”, дзе вучылі шыць і гафтаваць.
Сын вучыўся на платным аддзяленні,  матэрыяльная  падтрымка патрэбна была і “віленскай” дачцэ, а дома  – яшчэ пяцёра па лаўках… “Зашпікулянціш”  тут,  нікуды  не дзенешся. Сальмановіч вырашыў пашырыць сваё “прадпрыемства” – стаў скупляць прадукты па вёсках і зарабляць на іх перапродажы на віленскім рынку. Пайшла справа – меў, відаць, чалавек гандлярскі талент.
А потым захварэла маці…
– Перад Калядамі ў школе быў бацькоўскі сход, – расказвае пані Ядвіга. – І мама – вядома, блізка – пабегла туды без цёплай вопраткі. Праз дзень яна злягла…
Тэмпература  ў  Разаліі  паднялася  пад  сорак.  Муж  прывозіў дактароў – спачатку з Клюшчан, потым – з Міхалішак. Яны абодва паставілі аднолькавы дыягназ: запаленне лёгкіх. У 1938 годзе гэта быў амаль што прысуд.
–  Адвары  нейкія  давалі  піць  і кампрэсы рабілі – вось і ўсё тагачаснае лячэнне, – паціскае плячыма Ядвіга Уладзіславаўна. – Мама “згарэла” за чатыры дні…
І  гаспадыняй  дома  стала трынаццацігадовая  Ядзя.  Тата разрываўся  паміж  Жалядзямі  і Вільняй  –  трэба  было  карміць сям’ю.  А  на  руках  у  дзяўчынкі –  дзевяцігадовы  Алёйза, шасцігадовая  Гэленка,  Юзаф, якому  споўнілася  тры  гады  і паўтарагадовы  Ян.  І  гаспадарка: дзве  каровы,  пяцёра  свіней,  не лічачы курэй ды гусакоў. І бабуля, маміна маці…
– Яшчэ пры маме ў бабулі на кумпяку зрабіўся вялікі гуз, – удакладняе жанчына. – Тата павёз яе да  Памецькавага  Банэткі  –  быў у нашай старонцы такі фельчар. Той прарэзаў бабулін гуз і ўставіў кнаты. Сказаў ехаць у шпіталь у Свянцяны.  “Нікуды  не  паеду,  – занаравілася бабуля. – Усё адно не сёння, дык заўтра паміраць”.
І не паехала. Спачатку неяк, няхай сабе кульгаючы, але па хаце яна хадзіла, а пасля смерці мамы злягла. І праляжала больш чым чатыры гады… Канешне, самым лепшым выйсцем у такой сітуацыі была б татава жаніцьба. Але хто ж згодзіцца пайсці на сямёра дзяцей і ляжачую бабку?.. Давялося стаць дарослай мне.
Сёння  Ядвіга  Уладзіславаўна сама  здзіўляецца,  як  тады спраўлялася – і накарміць, і абмыць, і па гаспадарцы… А яшчэ ж школа, у якой кожны дзень трэба было мыць падлогі…
– Падлогі – не бяда, – гаворыць яна. – Бяда была з печкамі. Пакуль ўсё  параблю,  глыбокая  ноч  на двары. Здаецца, толькі галаву на падушку пакладу, а бабуля ўжо са свайго ложка крычыць: “Ядзюня, чацвёртая  гадзіна,  уставай!  Час школьныя печкі цепліць. Чуеш ты ці не? От жа да сну! Ядзька! Хоць ты трубу сланёвую ў вуха ўстаўляй – усё адно не прачнецца…” Устаю – куды ж мне дзецца!..

__________________

Ганна ЧАКУР.