Вярнулі забыты кашалёк. Выпадковасць – ці заканамернасць?
У апошні час толькі і чуеш: людзі сталі злымі, жорсткімі, сквапнымі, акрамя грошай, іх больш нічога не цікавіць, за капейку на злачынства пойдуць, цераз роднага чалавека пераступяць. «Не, раней такога не было, раней людзі былі больш добрымі, спагадлівымі, сумленнымі, шчырымі – не тое, што зараз», – гэта гучыць рэчытатывам.
Хоць, вядома ж, было – хапала і хцівасці, і зайздрасці, і подласці, і здрады – пачытайце сусветную гістарычную літаратуру, і не абавязкова мастацкую, дастаткова дакументальнай. Мне здаецца, што людзі за тысячагоддзі сваёй эвалюцыі ніколькі не змяніліся – іншымі сталі толькі ўмовы іх існавання, а ўсе іх заганы – зрэшты, як і даброты, – эвалюцыяніруюць разам з чалавецтвам: калі раней біліся за межы, то зараз – за машыны, калі раней дапамаглі кавалкам хлеба ці жменькай мукі, то цяпер – грашыма…
Тым не менш, многія – мне здаецца, што большасць! – перакананы, што людзі цяпер горшыя, чым раней, што іх раз’ядае іржа карыслівасці, ілжывасці, подласці, зайздрасці – і ратунку ад гэтага няма. Апакаліпсіс!
І так часта я пра гэта чую і чытаю, што міжволі пачынаю задумвацца: сапраўды гэта аксіёма, не патрабуючая доказу, – ці яе зрабіла такой колькасць паўтарэнняў? Ну, як у казцы: калі ніхто не хоча заўважаць, што кароль голы і ўсе сцвярджаюць, што на ім новы прыгожы ўбор – то, можа, так яно і ёсць?
Але ж атрымліваецца нелагічна: калі пераважная большасць людзей упэўнена, што людзі злыя і карыслівыя – то пра каго ж тады яны гавораць? Адно з двух: альбо самі пра сябе, апраўдваючы тым самым уласныя грахі – маўляў, якія ўсе, такі і я. Але ў такім выпадку навошта асуджаць тых, хто такі ж, як і ты? Ці большая і лепшая частка грамадства такім чынам кляйміць меншую – а гэта азначае, што ўсё не так і дрэнна ў гэтым самым грамадстве.
Са сваім адвечным аптымізмам я схіляюся да другога варыянту. Мо, таму, што мне шанцуе ў жыцці на добрых і шчырых людзей, і я пераканана, што іх на самой справе больш, чым дрэнных, злых, зайздрослівых – якія, вядома ж, таксама неаднойчы білі мяне «з нагі» і, неабачліва дапушчаныя ў даверлівую душу, таленавіта, натхнёна і шчодра гадзілі ў самыя патаемныя яе куточкі.
…Самы свежы прыклад з майго асабістага жыцця, які сведчыць, што добрых людзей нашмат больш, чым мы думаем, і неабавязкова гэта нехта з тых, каму ты сам зрабіў нешта добрае. Ранкам да работы хацела праведаць у бальніцы хворага бацьку, забегла ў магазін дакупіць што-кольвечы – і, разлічыўшыся, пакінула кашалёк на прылаўку. Здагадайцеся, калі гэта высветлілася? Гадзіны праз дзве, калі з магазіна патэлефанавалі ў рэдакцыю. А ў кашальку, між іншым, былі не толькі банкаўскія карткі – у тым ліку і бескантактныя, якімі можна разлічвацца без увядзення пін-кода, але і прыстойная сума наяўных грошай. І ніхто не паквапіўся! І гэта, дарэчы, не першы раз, калі ў магазіне «Анастасія» мне вяртаюць лішне ўзятыя грошы – памылкі ж здараюцца ва ўсіх! – ці недададзеную рэшту. Дзякуй, дзяўчаты!
…Здаецца, на свае вушы чую, як нехта з чытачоў хмыкнуў: ну вядома, у кожным магазіне ведаюць вас, ведаюць, дзе і кім вы працуеце – чаму б і не вярнуць той кашалёк? Пакінуць – даражэй будзе. А вось калі б гэта быў нехта іншы…
Але падобныя выпадкі неаднойчы здараліся і тады, калі я была «іншай»: нікому невядомай студэнткай, практыканткай, маладым спецыялістам, у самых розных гарадах і вёсках, установах, магазінах.
Зрэшты, што я ўсё пра сябе? Нядаўні выпадак пра «некага іншага», нават не астраўчаніна, расказалі міліцыянеры. Разлічваючыся ў магазіне за нейкую дробную пакупку, нехта з прыезджых падаў прадаўцу 200 расійскіх рублёў – у пераразліку гэта прыкладна 6,5 беларускіх. Цяжка сказаць, чаму: мо, выпадкова, ці не разабраўся, ці не ведаў, што ў Беларусі свая валюта. А расійская двухсотрублёўка падобная на беларускую купюру ў 200 рублёў. І стомленая прадаўшчыца дала яму рэшту як з беларускіх грошай – па сутнасці, «падарыла» незнаёмцу амаль сто долараў. Відэакамер ў тым магазіне няма, так што вызначыць, каму дзяўчына зрабіла такі «падарунак» са сваёй невялікай зарплаты, як любяць пісаць у афіцыйных паперах, «не ўяўлялася магчымым».
Вы не паверыце – але пакупнік, зразумеўшы, што незнарок ашукаў прадаўшчыцу, не пабег з радасці ў рэстаран, каб «замачыць» удачу – а вярнуўся ў магазін і вярнуў грошы.
Напэўна, той незнаёмы чалавек, як і прадаўцы з «Анастасіі», і магілёўская жанчына-дворнік, якая аднесла ў міліцыю пакет са знойдзенымі пятнаццацю тысячамі долараў, ведаюць ці падсвядома адчуваюць галоўны закон Сусвету: усё – і дабро, і зло, і незаконна прысвоенае, і бескарысліва аддадзенае, і праклён, і светлае пажаданне – УСЁ вернецца бумерангам: не сёння, дык заўтра, не да цябе, дык да тваіх блізкіх… Той Самы Галоўны Бухгалтар, які вядзе падлік нашых добрых і дрэнных учынкаў, ніколі не памыляецца, і ён абавязкова выведзе правільны баланс… І тыя прыклады, што ўспамінаюць, загінаючы пальцы, шаноўныя чытачы-скептыкі, падлічваючы, як і колькі разоў у іх ці ў іх знаёмых укралі, не аддалі пазыку, ашукалі, не абвяргаюць, а толькі пацвярджаюць: добрых людзей у свеце больш!
А злыя людзі і справы існуюць, каб дабро заўважалі, цанілі, не забываліся гаварыць «дзякуй» – і таксама рабіць дабро. Неабавязкова ў адказ, а – для балансу: сусветнага і свайго ўласнага.