З літоўскай сталіцы да спондаўкіх азёраў вярнуліся Ганна і Алег Мураўскія
16:24 / 26.09.2020
Але любоў – не толькі да радзімы, а і да бацькоў, да жонкі ці мужа, да дзяцей – розная. Можна маляўніча расказваць пра сваю любоў да родных мясцін, а можна моўчкі зрабіць справу, вялікую ці малую: устанавіць крыж пры дарозе, прыбраць закінутыя магілкі, аздобіць вясковую вуліцу кветкамі, напісаць гісторыю свайго краю.
Ці замест таго, каб галасіць, што вёскі паміраюць, адрамантаваць бацькоўскі ці дзедаўскі дом, прыдбаць закінутую сядзібу, зацепліць жыццё ў хаце і на панадворку – і разам з прыемным адпачынкам для сваёй сям’і зрабіць крок, хай сабе маленькі, да адраджэння цэлага паселішча. Бо кожны новы жыхар на паніклых вуліцах – гэта праменьчык надзеі, што не застанецца ад вёскі, што адлічвае сваю гісторыю стагоддзямі, адно толькі назва ды ўспаміны…
Так, як зрабілі Ганна і Алег Мураўскія…
Вяртанне
Ганна мясцовая, са Спондаў, і ўсе продкі яе адсюль ці з навакольных вёсак. У Спондах і цяпер стаіць бацькоўская, яна ж – дзедаўская, хата, у якой цяпер жыве яе сястра Марына. Яна, як і Ганна, дзявочае прозвішча змяніла на мужава: цяпер Міхновічавы дзяўчаты адна – Мураўская, а другая – Казлоўская. Марына засталася ў вёсцы, працуе на пошце. Аня пасля школы падалася ў Вільнюс.
Міхновічавы дзяўчаты: Ганна Мураўская і Марына Казлоўская
А Алег Мураўскі нарадзіўся і вырас у літоўскай сталіцы. Але сустрэліся яны не на вільнюскіх вуліцах, не ў сталічным рэстаране і нават не на гарадскіх танцах, а на спондаўскай зямлі. Бацька Алега, слынны вільнюскі чырвонадрэўшчык, аблюбаваў тутэйшыя мясціны для адпачынку – быў заядлым рыбаком. На схіле гадоў змяніў гарадскую прапіску на вясковую, пасяліўся ў Горшавічах, дзе і дажываў свой век. І пахаваны ён на мясцовых могілках.
Бацька пры кожнай нагодзе ехаў з Вільнюса мерыць-лічыць Сарачанскія каралі – не дзіўна, што і для сына беларускія азёры і лясы сталі роднымі. Яму тут падабалася больш, чым у горадзе, і на кожныя выхадныя хлопец імкнуўся ў Спонды. На вясковым вяселлі Юзіка Васілеўскага і пазнаёміліся Алег з Ганнай. А праз тры гады і сваё згулялі.
– Пра тое, каб займець у гэтых мясцінах дом ці дачу, напачатку і думак не было, – дзеліцца Алег. – У нас у Вільнюсе ўсё нармальна складвалася: дом, работа, пазней – уласны бізнес. Неяк адзін з мясцовых выпівох прапанаваў перапісаць на мяне хату на беразе возера – я толькі пасмяяўся: навошта мне? Пазней знайшоўся больш прадпрымальны чалавек, які купіў у яго тую хаціну за трохлітровік самагонкі – і неўзабаве прадаў яе за 30 тысяч еўра.
– Дый патрэбы такой не было, – дадае Ганна. – Нас заўсёды чакалі і з радасцю прымалі ў бацькоўскай хаце. Дзеці нашы на ўсіх канікулах бавілі тут час. Памятаю, паляцелі ўсёй сям’ёй на адпачынак у Турцыю.
Здавалася б – мора, пальмы, пляж: рай на зямлі! А толькі вярнуліся, з трапа самалёта не паспелі сысці – і старэйшы сын заяўляе: «Вы надалей куды хочаце, туды і ляціце. А я – толькі на вёску!» І малодшы дадае: «Надакучыла ўжо ваша мора!» Ранкам прыляцелі, а ў абед яны ў Спондах былі…
– Хлопчыкі Мураўскіх часта прыбягалі да мяне ў бібліятэку, – успамінае краязнаўца Іаланта Валуевіч. – І я ж цудоўна ведаю, чые яны дзеці, адкуль прыехалі, а яны так стараюцца гаварыць «па-просту», каб не адрознівацца ад мясцовых…
– Мусіць, гэта з гадамі прыходзіць – цяга да прыроды, да зямлі, да мясцін, дзе ўсё роднае, знаёмае, дарагое, – ва ўнісон сцвярджаюць Мураўскія. – З цягам часу і мы вырашылі, што трэба мець тут, на радзіме, свой дом ці дачу – завіце, як хочаце. Каб не ў госці сюды прыязджаць, а дахаты.
Алег і Аня купілі непадалёк ад Спондаў, у Гінкішках, старую хаціну, знеслі яе – і пабудавалі дом сваёй мары. Цяпер яны жывуць на дзве краіны: то ў Вільнюсе, дзе іх трымаюць справы, то на Спондаўшчыне, дзе на беразе Каймінскага возера пасялілася іх душа.
Родны дом Міхновічаў у Спондах
І хоць яны кажуць, што не ўсё яшчэ зроблена так, як хочацца і марыцца, – сваё гняздзечка можна абуладкоўваць усё жыццё. Але ж трэба выйсці ранкам з кубкам кавы на пірс, што пачынаецца ледзь не ад ганка, адкуль можна назіраць, як сонца палошча промні ў азёрных хвалях, паслухаць, як плешчацца рыба і вітаюць новы дзень звонкагалосым хорам птушкі, павітацца з качкай, што падплывае са сваім сямействам да самых рук – і зразумець, што рай на зямлі ёсць. І ён не ў Турцыі і не на Канарах, а тут, дзе іх дом… Мураўскія аб’ехалі практычна ўсю Еўропу і могуць сцвярджаць гэта з веданнем справы.
Малыя ўчынкі, вялікія справы
«Вось знайшлі дзіва! – скажа нехта. – Мелі людзі грошы, пабудавалі дачу на беразе возера. Такіх патрыётаў на Астравеччыне – хоць гаць гаці!»
Такіх – ды не такіх! Мураўскія на гэтай зямлі – не госці, не «наязджомыя», што абуладкавалі месца адпачынку ў прыгожым месцы і цяпер стараюцца ўзяць адсюль усё, што можна, не зважаючы на інтарэсы і клопаты «абарыгенаў» – на жаль, і такіх нямала сярод наваяўленых «вяскоўцаў». Ганна і Алег выраслі тут, сярод гэтых людзей, ведаюць кожнага, іх сваякоў, продкаў – і жывуць адпаведна, як свае сярод сваіх, па-людску.
– Не было выпадку, каб Мураўскія ехалі па дарозе і не падабралі падарожніка. І няважна, стары ён ці малады, чужы ці знаёмы, у святочным адзенні ці ў брудных ботах, – расказвае ўсё тая ж Іаланта Валуевіч. – І можна не сумнявацца: нават калі потым ім давядзецца не адну гадзіну мыць і чысціць машыну – на наступны раз яны зробяць гэтак жа.
А яшчэ Іаланта Францаўна ўспамінае, што, калі яна шукала нераўнадушных людзей, якія б прынялі ўдзел у фінансаванні выдання краязнаўчых кніжак пра гаворку, тапонімы, фразеалагізмы спондаўскага краю, аднымі з першых адгукнуліся Мураўскія. Для іх важна, каб гэтыя неацэнныя дыяменты народнай мудрасці – слоўцы, выказванні, прыказкі, прымаўкі, назвы – неаддымная часцінка памяці іх дзяцінства – засталіся не толькі ў такой не вельмі надзейнай субстанцыі, як людская памяць, але і на старонках кніжак.
Мураўскія – абавязковыя ўдзельнікі ўсіх добрых спраў на Спондаўшчыне і не лічаць гэта нечым асаблівым, бо гэта такі ж іх край, іх зямля, як і карэнных жыхароў.
А калі прыходзіць восеньскі час падрыхтоўкі да дня Усіх святых, то лампадкі і кветкі Мураўскія закупляюць оптам, а на могілках шчыруюць не адзін дзень, бо трэба прыбраць не толькі магілы продкаў, але і далёкіх сваякоў, да якіх няма каму прыехаць, і проста добрых знаёмых, аднавяскоўцаў.
– Калі я ведаю, што на магілку да жанчыны, якая ў дзяцінстве расказвала мне казкі ці частавала грушкамі, сёння няма каму прыйсці, – то ці ж цяжка мне абарваць траву на месцы яе спачыну, прыбраць сукі, калі яны наваліліся з дрэў, запаліць свечку і прамовіць «Анёл панскі»? – паціскае плячыма, не разумеючы, што асаблівага яна робіць, Ганна. – Мне гэта нічога не каштуе, а маім землякам на тым свеце, можа, дасць хвілінку радасці і супакою…
Карані іх кроны
Расповеды пра продкаў часта гучалі ў вясковай хаце Міхновічаў, гісторыі жыцця дзядоў-прадзедаў дзеці слухалі, як казкі. А з цягам часу захацелася «казку зрабіць быллю» і разабрацца, адкуль «хто ёсць пайшоў». Паціху, суадносячы чутае ад бацькоў і ад людзей з запісамі ў касцельных кнігах, архіўнымі матэрыяламі, Ганна аднавіла сваю радаслоўную да пятага калена.
– Бацькі мае, Моніка Антонаўна і Юзэф Аўгустынавіч, абодва Міхновічы – маме нават прозвішча мяняць не давялося, як замуж выходзіла, – расказвае Ганэчка, як да гэтага часу завуць мясцовыя напалову віленчанку Ганну Іосіфаўну. – Абое спондаўскія, далёка адно аднаго не шукалі. Ды і ўвогуле ўсе продкі з гэтых ці недалёкіх мясцін. Дзядук Антоній нарадзіўся ў Свянцянах, бабця Паўліна – у Засвіры. Бацькаў бацька, Аўгустын, таксама спондаўскі – у яго хаце нашы бацькі жылі, цяпер – сястра Марына з сям’ёй. А яго маці Марыля – з Горшавіч.
Марыля, Аўгустын і Юзэф Міхновічы
У іх сям’і – як, бадай што, і ў кожнай – хапала ўсякага: добрага і дрэннага, смешнага і балючага…
– Дзядук Аўгустын быў слынным музыкантам, – расказвае Ганна Іосіфаўна. – Ніводнае вяселле ў наваколлі без яго не абыходзілася. А вяселлі ж тады сама мала па чатыры дні гулялі, а то і больш: у пятніцу пачыналі, а ў панядзелак заканчвалі. Дык смяяліся, што Аўгустыну няма калі і ў касцёл схадзіць. Ён і ў Вільні іграў, і ў Гродне ў войску з гармонікам служыў. Дзядук багатым быў, шмат зямлі меў. А прыйшлі саветы, то ўсё аддаў, як і ўсе. Яго прызначылі старшынёй рыбнай арцелі – рыбу на азёрах лавілі. Пазней працаваў у калгасе.
– А мамінага тату, Антонія, выбралі першым старшынёй калгаса. Вясной людзі яшчэ засеялі свае палоскі, потым усё абагулілі… А прыйшла пара ўбіраць – кожны пайшоў з сярпом на ўласны надзел. Дзед не працівіўся – аднавяскоўцы ж усе! Ну і папрасілі яго са старшынёўскай пасады. Добра, што пакінулі рахункаводам.
– Калі я збірала матэрыял пра Спонды, расказвалі пра Антося Міхновіча, як ён рахункі зводзіў, – дапаўняе Іаланта Валуевіч. – Папера дарагая была, дык ён на дошчачцы хімічным алоўкам падлічыць, калі ўсё правільна – дык у гросбух запіша, а па дошчачцы гэблікам правядзе – і зноў чыста, пісаць можна. Так і ляжалі ў яго на стале побач з гросбухам дошчачка для падлікаў і гэблік.
– Хоць увогуле дзед Антоній той яшчэ хадок быў! – Ганна Іосіфаўна не спрабуе абяліць сваіх продкаў: што было – тое было. – Бабцю маю, Паўліну, цяжарную пакінуў, да іншай жанчыны пайшоў. Бабця да сваіх бацькоў у Засвір жыць пайшла, там і дзіця нарадзіла. А праз два гады прыйшла Паўліна з дзіцем да свякроўкі. О, прабабка «жалезная лэдзі» была: нявестку з унучкай прыняла, а сына на аліменты падала! Ён у сям’ю вярнуўся, калі яго дачцэ, маёй маме, 13 гадоў было.
«Жалезнымі» былі не толькі прабабка Ганна, у дзявоцтве Масленік, дачка земскага доктара з літоўскай Уціны, напалову полька, напалову літоўка, але і яе муж, Ганнін прадзед. Спондаўскі хлопец Эдвард Міхновіч быў афіцэрам царскай арміі, жыў у Санкт-Пецярбургу – там атрымалі цудоўную адукацыю дзве яго дачкі Тэкля і Эўгенія. Ёсць звесткі, што ён сябраваў з Іосіфам Гашкевічам – ва ўсякім выпадку, у Першую сусветную вайну, калі Эдвард апынуўся ў Гудагаі і не пайшоў з казакамі, то хаваўся ад кайзераўскіх салдатаў у маёнтку Малі. Пазней сям’я перабралася ў Спонды, тут, на радзіме, Эдвард і памёр ад тыфу. А яго жонка Ганна, якая не ўмела ні карову падаіць, ні печ выпаліць, засталася жыць у вёсцы з малодшым сынам Антоніем. Грошы ёй дасылалі незамужнія дочкі, якія жылі ў Вільнюсе. Яшчэ адзін сын памёр маладым.
Антоній – адзіны, хто пакінуў пасля сябе «парастак», дачку Моніку, Ганніну маці.
– Моніка Антонаўна працавала тэхнічкай у бібліятэцы, – успамінае Іаланта Валуевіч. – Пры гэтым была вельмі адукаваная, начытаная, часта падказвала, якую кніжку пачытаць. Менавіта Моніка Антонаўна параіла мне раман Драйзера «Джэнні Герхард».
Па бацькоўскай лініі прабабка Ганны Юзэфа была са слыннай сваёй беларушчынай і сяброўствам з Казімірам Сваяком Казаноўшчыны, з роду Ракіцкіх. Яна – родная сястра мастака Рамуальда Ракіцкага, які, расказвалі, так умеў маляваць грошы, што іх было не адрозніць ад сапраўдных. Хоць родзічы лічылі неацэненага генія прахвостам. Прабабка потым выйшла замуж за Яна Матусевіча з Горшавіч, іх дачка Марыля – бабуля Ганны Іосіфаўны.
…Сёння многія шукаюць звесткі пра сваіх продкаў. Цяжка сказаць, чаго ў гэтым больш – даніны модзе ці сапраўднай цікавасці да гісторыі роду. Мураўскія на гэтае пытанне адказваюць адназначна:
– Не хочацца жыць на свеце іванамі непомнячымі. У кожным з нас ёсць нешта ад нашых продкаў. Яны жывыя, пакуль мы іх помнім – такімі, як яны былі.
І бацькоў радуе, што сыны, хоць жывуць цяпер у Даніі і прыязджаюць на Спондаўшчыну рэдка, гэтак жа цікавяцца сваімі каранямі.
Магчыма, з узростам, іх таксама пацягне да зямлі, дзе бегалі басанож не толькі яны самі, але і іх бацькі, дзяды-прадзеды, – да радзімкі сваёй…
Подписывайтесь на телеграм-канал «Островецкая правда» по короткой ссылке https://t.me/ostrovetsby.
Телеграм-канал «Островецкая правда» – всё самое интересное из жизни Островца и Островецкого района.
Подписывайтесь на телеграм-канал «Гродно Медиа Group» по короткой ссылке t.me/GrodnoMediaGroup.
Телеграм-канал «Гродно Медиа Group» – это ежедневные новости районов Гродненской области и города Гродно.
