Может ли в несчастливой семье вырасти счастливый ребенок
15:21 / 12.10.2019
Але чым больш паглыбляліся ў тэму, тым больш станавілася зразумела, што шчасце маці – гэта перш за ўсё шчасце яе дзяцей. Менавіта пра яго мы і вырашылі пагутарыць за круглым сталом, запрасіўшы да ўдзелу ў размове, акрамя Наталлі Баніцэвіч, маці дачкі-студэнткі, старшыню раённага Савета дэпутатаў, маці дарослай дачкі і бабулю двух унукаў Ірыну Тальчук; ветэрана медыцынскай працы, маці чатырох сыноў Вікторыю Шышло; маці-выхавацеля дома сямейнага тыпу, якая выхоўвае 13 дзяцей, Наталлю Сінкевіч; дырэктара сацыяльна-педагагічнага цэнтра, маці дзвюх дачок Таццяну Калтан; псіхолага, маці сына і дачкі Юлію Ражко.
Аднак шчасце маці і яе дзяцей немагчыма ўявіць без сапраўднага мужчыны і бацькі – і таму мы папрасілі прыняць удзел у размове прыватнага прадпрымальніка, які робіць дзіцячыя цацкі, бацьку траіх сыноў Дзмітрыя Івашэнку і трэнера па боксу дзіцячай спартыўнай школы, бацьку дваіх сыноў Аляксея Маргужа.
Вядучай стала Ніна Рыбік.
Ніна Рыбік:
Ірына Тальчук:
– Калі становішся мамай, а потым яшчэ і бабуляй, то з кожным новым момантам жыцця з’яўляюцца новыя пачуцці і новае разуменне многіх рэчаў. Калі ў мяне з’явіўся першы ўнук, мы з зяцем жартам змагаліся, чакаючы, якое ж слова ён скажа першым – «баба» ці «тата». А Ромка сказаў «мама». І гэта, напэўна, правільна: ва ўсім свеце слова «мама» – самае першае і самае галоўнае.
Канешне, для кожнай маці шчасце заключаецца ў яе дзецях, а потым і ва ўнуках. Для мяне шчасце, калі мае мары ўвасабляюцца ў дзецях і ўнуках. Да прыкладу, я любіла спорт – валейбол, баскетбол і цяпер з задавальненнем назіраю, як старэйшы ўнук займаецца футболам, плаваннем, танцамі. Яму сем гадоў, ён пакуль сябе не знайшоў – хай шукае і спрабуе ўсё, што можна.
Вікторыя Шышло:
Цяпер у бацькоў больш магчымасцей і часу займацца дзецьмі. А калі я нарадзіла першага сына, дэкрэтны адпачынак доўжыўся паўтара месяца. Час быў такі. Трэба было працаваць, бо работа – гэта магчымасць утрымліваць сям’ю. Старэйшага сына я ў шэсць месяцаў аддала ў дзіцячы садок, хоць у такім узросце яшчэ не прымалі. Угаварылі неяк...
З гадамі прыходзіць адчуванне віны: трэба было больш часу ўдзяляць дзецям. Я ім вельмі ўдзячна, як яны без натацый, без асаблівага майго ўдзелу выраслі дастойнымі людзьмі. Калі Валянцін ужо вучыўся ў ваенным вучылішчы, а Марат толькі паступіў у медыцынскі інстытут, я неяк спытала ў іх: «Скажыце, вам хацелася хутчэй вырвацца з дому?» Старэйшы адказаў за дваіх: «Не, ніколі». Я не паверыла – абстаноўка ў сям’і тады была складаная, і сынам, усім чацвярым, хапала перажыванняў. Але сын дадаў: «У нас жа яшчэ былі дзядуля і бабуля». І тады я зразумела, што ён не хлусіць: мае бацька і маці, светлая ім памяць, укладвалі ў дзяцей тое, што не магла, не паспявала я. Добра, калі ёсць дзядуля і бабуля – гэта нават у паспяховай сям’і дапаўняе фарміраванне асобы дзяцей.
Аляксей Маргуж:
– Раней здавалася, што найперш трэба максімальна забяспечыць іх усім неабходным.
А цяпер разумееш: галоўнае, каб дзеці зразумелі, што яны не самі па сабе, а частка сям’і. Хочацца, каб яны сталі нармальнымі людзьмі.
І, напэўна, усе бацькі хочуць, каб іх дзецям шанцавала ў жыцці, каб з імі справядліва абыходзіліся, не крыўдзілі беспадстаўна...
Наталля Сінкевіч:
– Так, вядома, шчасце маці ў тым, каб былі шчаслівыя яе дзеці. Але ў кожнага з іх – сваё шчасце. Некаму для гэтага патрэбен новы мабільнік, а для адной з маіх дачок дастаткова прыгожыя хвосцікі завязаць – і яна ўжо шчаслівая!
Хоць увогуле, размаўляючы са старэйшымі дзецьмі, я зразумела, што ім вельмі не хапае стасункаў з бацькамі. Дзецям так хочацца нешта рабіць разам з намі, некуды пайсці, трымаючыся за рукі, проста пагаварыць!
Хоць увогуле для мяне самае галоўнае – каб дзеці былі здаровыя, гэта ўжо шчасце. І, вядома, каб яны знайшлі сваё месца ў жыцці.
Дзмітрый Івашэнка:
Наталля Баніцэвіч:
– У мяне адзіная дачка. І хоць я нарадзіла яе ў іншы час, чым Вікторыя Феліцыянаўна, на працу таксама выйшла, калі Аліне было толькі два месяцы. Пакідала яе ў манежы, паміж урокамі прыбягала, карміла… І мне таксама вялікую дапамогу аказвалі бацькі, бабулі і дзядулі. Але дачка вырасла самастойным і адказным чалавекам. Я вельмі шчаслівая мама. Мы з Алінай – сяброўкі, яна давярае мне самыя патаемныя дзявочыя сакрэты.
Юлія Ражко:
– Я раней таксама лічыла, што галоўнае для шчасця маці – каб дзеці былі здаровымі. А цяпер глыбока пераканана, што іх трэба вучыць быць шчаслівымі. Усё, з чым яны затым ідуць па жыцці, дзеці бяруць з сям’і. Таму бацькі, якія хочуць, каб іх дзеці былі шчаслівымі, павінны сваім прыкладам вучыць іх гэтаму.
Ніна Рыбік:
– Вы лічыце, што ў нешчаслівых бацькоў не можа быць шчаслівых дзяцей?
Дзмітрый Івашэнка:
– Канешне, не можа! Выключэнне – можа адзін выпадак на мільён!
Юлія Ражко:
Таццяна Калтан:
– Шчасце бацькоў і дзяцей непарыўнае. Дзеці будуць шчаслівыя, калі ёсць любоў і прывязанасць у сям’і, калі яны адчуваюць падтрымку бацькоў, калі шчасце жыве ў іх доме і ўнутры іх саміх. Ад гэтага яны становяцца ўпэўненымі ў сабе і маюць сілы для самарэалізацыі.
Я таксама з катэгорыі мам-«працагалічак», з-за сваёй занятасці мала часу ўдзяляла дзецям. Але ад гэтага дочкі не сталі горшымі. Цяпер старэйшая, якой 23 гады, таксама ўся ў працы, у яе штотыднёвік распісаны на тыдзень наперад. І мяне гэта радуе!
Ніна Рыбік:
– Зразумела, што бацькам хочацца ганарыцца сваімі дзецьмі, іх поспехамі, хочацца, каб яны былі першымі, лепшымі. Але што важней, на ваш погляд: быць паспяховым – ці шчаслівым?
Дзмітрый Івашэнка:
– Я зараз вам пакажу фота – зрабіў, нібыта ведаў, што спатрэбіцца. Вось выстава малюнкаў вучняў першага класа. І знайдзіце тут хоць адзін, зроблены дзіцячай рукой. Іх няма! Усё гэта намалявалі мамы, таты, добрыя бабулі і дзядулі – хто заўгодна, толькі не вучні першага класа. Для чаго? Каб работа дзіцяці была лепшай!
З той жа «оперы»: у мінулым годзе на дзіцячым конкурсе калядных жэзлаў лепшай была прызнана работа другакласніка, якая па аб’ёме – два квадратныя метры. Гэта як? Бацькі, вядома, будуць усім сваім знаёмым расказваць, які ў іх сын ці дачушка малайчына. Але ёсць тут падстава для гонару?
Так, бацькі хочуць ганарыцца сваімі дзецьмі. Але гэта не гонар, а гардыня ў чыстым выглядзе, якая з’яўляецца першым і галоўным са смяротных грахоў чалавека.
Юлія Ражко:
– Дзмітрый, вы залішне катэгарычны. Можа, яны разам працавалі – і тым былі шчаслівыя?
Дзмітрый Івашэнка:
– У нас у дзяцінстве таксама былі конкурсы, але каб бацькі нам калі-небудзь дапамаглі! У іх сваіх клопатаў было вышэй галавы. А зараз, выходзіць, усе бацькі вольныя. Асабліва мамы.
Ірына Тальчук:
Дзмітрый Івашэнка:
– Так, не ўсе: на выставе было 16 «бацькоўскіх» работ, а вучняў у класе 21.
Ірына Тальчук:
– Хай гэта застанецца на сумленні журы. Грамадства мяняецца, і мы ўсе мяняемся. І не хочацца, каб нашы дзеці паўтаралі нашы памылкі.
Дзмітрый Івашэнка:
– Ведаеце, я, вытворца дзіцячых цацак, з усёй адказнасцю заяўляю, што цацкі дзецям не патрэбны. Для іх бульбіна, камень, каструля, лыжка, апалонік – цацкі. Яны змогуць зрабіць цацку з усяго, што возьмуць у рукі. А цацкі патрэбны не дзецям, а іх бацькам.
Вікторыя Шышло:
– У тыя рэдкія хвіліны, калі я магла займацца дзецьмі, мне трэба было нешта рабіць па дому. Скажам, накрываю стол на кухні і прашу сына: «Прынясі лыжку. А цяпер яшчэ адну. І тры відэльцы. Палічы, колькі ты прынёс?» Так мы да пяці гадоў ужо навучыліся лічыць. Лыжкі, талеркі, відэльцы – гэта і былі іх цацкі.
Ніна Рыбік:
– Тым не менш, я ведаю дарослых, якія выраслі з крыўдай на лёс, што ў іх у дзяцінстве не было такой цацкі, як у суседскага дзіцяці. Тата купляе сыну машынку, таму што сам пра яе марыў…
Юлія Ражко:
– Для многіх дзяцей цацкі – гэта як праяўленне любові. Калі пытаеш у дзяцей, як яны адчуваюць бацькоўскую любоў, яны часцей за ўсё адказваюць: «Яны купляюць мне цацкі».
Ніна Рыбік:
– Сёння прагучала думка: толькі ў шчаслівых людзей могуць быць шчаслівыя дзеці. А калі сям’я няпоўная – ці можна вырасціць шчаслівых дзяцей? І што рабіць, калі сям’я поўная – але шчасцем там і не пахне? Многія жанчыны стаяць перад дылемай: што лепш – захоўваць ілюзію поўнай сям’і ці выхоўваць дзіця адной?
Вікторыя Шышло:
– Я вырасла ў сям’і рэпрэсіраваных, нарадзілася і да 12 гадоў жыла на Урале, у лагеры, які ссыльныя беларусы пабудавалі самі для сябе ў зоне вечнай мерзлаты. Бацькі я, можна сказаць, не ведала: ён, як і ўсе мужчыны, увесь час быў недзе на лесапавале. А ў пасёлку жылі толькі жанчыны і дзеці. Але, мне здаецца, мама ўсё роўна была шчаслівая, яна ўвесь час малілася за бацьку – і мы не адчувалі сябе сіротамі. Нас у сям’і чацвёра. Калі я была ўжо дарослая, мама прызналася, што столькі разоў была з бацькам, колькі мае дзяцей.
У мяне ж шчаслівай сям’і не атрымалася. Муж мяне кінуў, калі ў нас было ўжо двое дзяцей. Потым вярнуўся, я нарадзіла двайнят – і ён зноў пайшоў з сям’і. Вядома, перажывала я моцна – і цяпер разумею, што на сынах усё гэта адбілася. Думаю, псіхолагі пацвердзяць: тое, што перажыло дзіця ў раннім узросце, яно будзе перажываць неаднойчы. І ці зможа падавіць гэта ў сваёй падсвядомасці – невядома.
Дзмітрый Івашэнка:
– Я на гэтую тэму магу разважаць толькі тэарэтычна, бо ў нас ва ўсіх поўныя сем‘і. Але многія сучасныя таты – гэта нейкія інфузорыі туфлікі, куча, якая расцяклася па канапе, не хачу гаварыць чаго, бо ўсё роўна выкрасліце. Такія бацькі, я лічу, прыносяць больш шкоды, чым карысці. Іншы раз яго адсутнасць лепш уплывае на дзіця, чым прысутнасць.
Дзеці прагна паглынаюць інфармацыю, прычым пачуццямі нават больш, чым вачыма ці вушамі. Да прыкладу, учора ў нас узнікла складаная рабочая сітуацыя, атмасфера была настолькі наэлектрызавана, што не тое што сякеру – табурэт можна было павесіць. І хоць мы не сварыліся, не высвятлялі адносін, дзеці, усе трое, ператварыліся ў тры камячкі. Калі яшчэ можна дапусціць, што старэйшыя, шасці- і дзевяцігадовы, маглі нешта здагадацца па абрыўках фраз, то малодшаму паўтара гады – што ён можа разумець? А ён ператварыўся ў атамнае дзіця, якое крычыць круглыя суткі без перапынку.
А сёння сітуацыя вырашылася – і ўсё цудоўна! Нібы і не было ўчарашняга шалёнага дня.
Юлія Ражко:
– Я лічу, што нешчаслівая сям’я для дзіцяці горш, чым няпоўная. Тым больш, што бацька можа заўсёды прымаць удзел у выхаванні дзяцей. Калі ён шчаслівы ў іншай сям’і, то зможа нашмат больш даць дзецям.
Са сваёй практыкі магу сказаць, што калі ў сям’і нешта не так, то дзеці могуць нават захварэць. Хоць пры гэтым знешне можа быць усё прыстойна: муж і жонка не высвятляюць адносіны пры дзіцяці – яны проста маўчаць. Але энергетыка схаванага канфлікту вісіць у паветры, і для дзяцей гэта цяжкая псіхалагічная траўма. Па маіх назіраннях, усе праблемы з паводзінамі дзяцей да шасці-сямі гадоў адбываюцца, як правіла, з-за траўміруючай сітуацыі ў сям’і.
Таццяна Калтан:
Наталля Сінкевіч:
– Псіхалагічныя траўмы, якія дзеці атрымліваюць у дзяцінстве, уплываюць на іх усё жыццё. Хоць і імкнешся іх адагрэць, з часам праблемы вылазяць. У хвіліны шчырасці мае прыёмныя дзеці расказваюць проста страшныя рэчы, якія адбываліся ў іх сем’ях, – такое не забываецца. Канешне ж, мы імкнёмся, каб яны зразумелі, што тыя жахі скончыліся, што цяпер у іх ёсць цёплы дом, сям’я, любячыя бацькі. Для мяне галоўнае, што мае дзеці пасля школы бягуць дахаты – значыць, ім добра дома. У адной з маіх дочак была сяброўка, якая пасля школы заўсёды прыходзіла да нас і казала, што не хоча ісці дахаты. Гэта, я лічу, ужо сігнал.
Ніна Рыбік:
– Думаю, усе бачаць, што апошнім часам працэс выхавання ўсё больш фемінізуецца: жанчыны займаюцца дзецьмі дома, яны сустракаюць іх у дзіцячых садках і складаюць пераважную большасць настаўнікаў у школе...
Дзмітрый Івашэнка:
– А што застаецца рабіць, калі мужыкі ляжаць на канапе перад тэлевізарам ці са смартфонам у руках?
Ніна Рыбік:
– Але многія абвінавачваюць у гэтым жанчын: маўляў, захапілі ўладу ў свае рукі…
Дзмітрый Івашэнка:
– Можа, і так. Але я не думаю, што толькі ў гэтым справа і ўсё так адназначна. Па маім перакананні, адсутнасць вялікіх узрушэнняў і войнаў такім чынам адбілася на мужчынскім выхаванні. Ну няма дзе мужчыне прымяніць сваю існасць: паляванне ў яго фактычна адабралі, рыбалку – таксама. Што яму яшчэ рабіць? Не ўсім жа хочацца морды адзін аднаму квасіць. Вось і ляжаць на канапе, глядзяць серыялы, дзе гэта робяць іншыя.
Юлія Ражко:
– Дарэчы, карыстаючыся выпадкам, хачу запрасіць мужчын на клуб бацькоў, які я збіраю ў сваім цэнтры развіцця асобы «Інсайт». Здараецца, што ў мужчын ёсць жаданне быць бліжэй да сваіх дзяцей, жонкі, але не хапае разумення, як гэта лепш зрабіць, і ўмення. Мы дапаможам.
Дзмітрый Івашэнка:
– Між іншым, у скандынаўскіх краінах аплачваемы адпачынак па доглядзе дзіцяці дзеліцца пароўну паміж бацькам і маці. І бацька яшчэ павінен здаць экзамен, каб даказаць, што ўмее абыходзіцца з малым, – інакш ён не атрымае выплату. Можа, і нам варта пераняць гэты вопыт?
Аляксей Маргуж:
Тым не менш, сыноў у спартыўныя секцыі прыводзяць мамы, не таты. Значыць, мамы хочуць выхаваць з іх мужчын.
Але, па праўдзе кажучы, хлопчыкі зараз такія ранімыя, пяшчотныя, што выхаваць з іх спартсмена, знайсці асобу, якая гатова працаваць на вынік, вельмі цяжка – амаль немагчыма.
Вікторыя Шышло:
– У мяне, як ужо гаварылася, чатыры сыны, і расціла я іх без станоўчага вопыту бацькі. Спартыўных секцый у той час было няшмат. Але яны былі ўвесь час занятыя, дапамагалі мне па гаспадарцы – інакш я б не справілася. Усе хатнія справы былі на іх: абед гатавалі, хату прыбіралі, бялізну мянялі і ў пральню адносілі. Хто да чаго больш здатны, той тым і займаўся. І яны выйшлі ў жыццё, усё ўмеючы, – і зараз усё гэта робяць.
Ніна Рыбік:
– У нашым календары ёсць свята – Дзень маці. Як вы адносіцеся да таго, каб увялі і Дзень бацькі?
Дзмітрый Івашэнка:
– А навошта? Я лічу, што сучасныя бацькі такога свята не заслужылі.
Наталля Баніцэвіч:
– І адзначаць яго будуць не сапраўдныя бацькі, а тыя, каму няважна, якое свята, абы была нагода. У нас жа і 23 лютага адзначаюць тыя, хто не служыў у арміі.
Ірына Тальчук:
– Дзень маці, як вы памятаеце, адзначаецца ў вялікае праваслаўнае свята Пакровы Прасвятой Багародзіцы. У хрысціянскім календары ўвогуле шмат святаў, прысвечаных Маці Божай, – а вось падобнага мужчынскага няма. То, можа, і не варта? Я лічу, што дастаткова для нашых мужчын і Дня абаронцаў Айчыны, які адзначаецца вельмі шырока і стаў, па сутнасці, днём мужчын.
Юлія Ражко:
– А я лічу, што такое свята варта было б увесці – дзеля таго, каб прыцягнуць увагу да праблемы, пра якую мы гаварылі вышэй, – недахопу мужчынскага выхавання. Мне здаецца, што для гэтага нават варта павысіць зарплаты мужчынам-педагогам, каб іх у школах было як мага больш.
Аляксей Маргуж:
– Вяртаць у школу мужчын такім чынам, як прапаноўвае Юлія Альбінаўна, можна і варта. А ў тым, што патрэбен такі дзень у календары, – моцна сумняваюся.
Ніна Рыбік:
– Мы ўсе адначасова і бацькі, і дзеці. Якія ўрокі выхавання са свайго дзяцінства дапамагаюць вам выхоўваць уласных дзяцей? Ці наадварот – чаго вы імкнецеся пазбегнуць?
Наталля Баніцэвіч:
– Я выхоўвалася ў сям’і, дзе панавалі ўзаемаразуменне, давер, шчырасць, адкрытасць, і мне здавалася, што ўсе жывуць менавіта так і інакш проста быць не можа.
На жаль, перанесці гэта на сваю сям’ю ў мяне не атрымалася – нешта я, напэўна, упусціла на нейкім этапе...
Наталля Сінкевіч:
Вікторыя Шышло:
– Мама ў нас была строгая – ды ў тых абставінах і немагчыма было інакш. Дзякуючы гэтаму мы, дзеці, усе чацвёра, і выжылі. І як толькі нам дазволілі вярнуцца дахаты, бацькі зрабілі плот, пасадзілі нас – і мы спускаліся з вярхоўяў Камы да першай чыгуначнай станцыі, каб вярнуцца на радзіму, у Беларусь.
Выхоўвалі нас у працы, абавязкаў у кожнага з дзяцей было шмат. Але мамінай пяшчоты, ласкі мы не бачылі – не да таго ёй было. Таму я старалася даць гэта сваім дзецям, бо разумела: матчына любоў – галоўнае, што ім патрэбна.
Ірына Тальчук:
– Мы з братам таксама выраслі ў няпоўнай сям’і – бацька трагічна загінуў, і мама выхоўвала нас адна. Але ніякіх працэсаў выхавання я не памятаю. Мама дапазна была на рабоце, а ў нас з братам – ён на пяць гадоў маладзейшы – існаваў падзел абавязкаў. Я, напрыклад, ведала, што перш, чым пайсці на трэніроўку, павінна зварыць суп. І мама заўсёды ведала, дзе я, з кім і калі вярнуся.
Нам з братам хацелася зрабіць маму шчаслівай. Замуж яна не выйшла, жыццё прысвяціла нам. Мы разумелі, што ёй было цяжка: зарплата невялікая, двое дзяцей. Але мы з братам атрымалі вышэйшую адукацыю. Мама цяпер жыве са мной, а Дзіма абавязкова як мінімум два разы на дзень ёй тэлефануе. Хочацца спадзявацца, што мы з братам сваю мару ажыццявілі і наша мама шчаслівая.
А ў адносінах да сваёй дачкі і ўнукаў я ведаю толькі адзін, самы галоўны сакрэт выхавання: дзяцей трэба любіць. Абсалютна і безумоўна!
Таццяна Калтан:
– У нас у сям’і ўсё дзялілася пароўну, хай то хатнія абавязкі ці адна шакаладная цукерка, якая разразалася на чатыры кавалачкі – для нас з сястрой і мамы з татам. Такога, што вы – дзеткі, і вам самае лёгкае і смачнае, не было.
І я лічу вялікім шчасцем, што зараз мы ўсе жывём у Варнянах, і гэтыя ўрокі бацькоўскага выхавання прыўнеслі ў свае сем’і. Мы і цяпер усё дзелім пароўну, толькі сям’я ўжо большая. І з цукеркамі няма праблем.
Юлія Ражко:
– Мне ніколі нічога не забаранялі, я прайшла праз усе секцыі, гурткі, магла адно кінуць і пачаць другое. Я лічыла – і бацькі мяне ў гэтым падтрымлівалі, – што павінна паспрабаваць усё ў дзяцінстве. А як інакш зразумець, да чаго ты здатны, што табе па душы?
А яшчэ запомнілася, як з татам гулялі ў розныя гульні: карты, нарды, ачко. І я зараз стараюся з дзецьмі гуляць, бо ў гульні адбываюцца непасрэдныя эмацыянальныя стасункі.
Дзмітрый Івашэнка:
– Урокі выхавання з дзяцінства – гэта сумесная праца, якая дзялілася паміж усімі членамі сям’і прапарцыянальна ўзросту: малы куранят корміць, старэйшы свінням нясе.
А больш за ўсё мне з дзяцінства запомніліся словы дзеда: ці рабі добра – ці не бярыся зусім. Цяпер я спрабую ўкласці гэта сваім дзецям. Але цяжка. Калі дзеці кідаюць на палове шляху тое, што пачынаюць, мяне гэта выводзіць з сябе. Калі зрабіў, але атрымалася дрэнна – гэта не страшна. Горш, калі пачаў і кінуў.
Але атрымліваецца дысананс паміж выхаваннем у школе і ў нашай сям’і. Я лічу, што ў нас вельмі інфантыльнае грамадства, уседаруючае і ўседазваляючае. Зараз кожнае дзіця – гэта нейкі бог, што стаіць на п’едэстале. А ў нас у сям’і не так. Да прыкладу, у старэйшага сына ў адзінага ў класе няма мабільніка – ён вучыцца ў чацвёртым. Ён яшчэ ў мінулым годзе спытаў: мы што, самыя бедныя? Стары тэлефон, па якім можна толькі званіць, ён браць не жадае – хоча такі, як у аднакласнікаў, смартфон. А я лічу, што такі яму пакуль без патрэбы. Вось і атрымліваецца канфлікт паміж выхаваннем у сям’і і ў грамадстве.
Ніна Рыбік:
– Чаму самаму галоўнаму трэба навучыць дзяцей, каб адпусціць іх у дарослае жыццё з усведамленнем: я зрабіў усё, што мог?
Аляксей Маргуж:
– Галоўнае – не нанесці шкоды. Дзіця не павінна быць агрэсіўным.
Наталля Баніцэвіч:
Дзмітрый Івашэнка:
– Я стараюся ўкласці ў галовы сваіх сыноў разуменне таго, што іх свабода заканчваецца там, дзе пачынаецца свабода іншага чалавека. Хоць часам складана растлумачыць, у чым гэтая чужая свабода заключаецца.
Наталля Сінкевіч:
– Навучыць можна толькі сваім прыкладам. Гэта як у той гісторыі, калі сын пытае ў бацькі, куды падзеўся дзед, а той адказвае, што адвёз яго ў дом састарэлых. «Ты напішы мне адрас гэтага дома, – просіць сын. – Мне ж таксама давядзецца туды цябе адвезці, як ты пастарэеш». Як мы адносімся да людзей, так і нашы дзеці будуць адносіцца да іх і да нас. Мне, напрыклад, было радасна і прыемна, калі адна з маіх дачок, Дзіяна, выдзеленыя ёй 9 Мая грошы на забавы ў лесапарку, аддала за прадукты, якія незнаёмая бабуля хацела купіць, але ёй не хапала наяўнасці. Напэўна, я выхоўвала дачку не дарэмна – хоць, магчыма, ёй і цяжка будзе жыць з такім добрым сэрцам.
Вікторыя Шышло:
– Галоўнае – выхаваць у дзецях унутраную годнасць. І каб яны пранеслі яе праз усё жыццё.
Юлія Ражко:
– Трэба навучыць дзяцей любіць сябе. Нават не любіць – бо гэта больш пасіўнае: вось я сяджу дома і люблю сябе, і не магу зразумець, чаму ж мяне, такую харошую, не заўважаюць і не цэняць? А клапаціцца пра сябе, бо гэта азначае рабіць усё, каб быць такой, якой я хачу. І разумець свае пачуцці. Бо калі чалавек не разумее свае пачуцці, то не ведае, чаго хоча, што можа зрабіць яго шчаслівым.
Таццяна Калтан:
– Навучыць іх быць адказнымі людзьмі.
Ірына Тальчук:
– Каб яны былі добрымі, чалавечнымі, як кажуць на Астравеччыне – людскімі.
Ніна Рыбік:
– «Май дзеці – і шчасце ў дзецях», – часта паўтарала некалі мая матуля. І я вам і ўсім нашым чытачам жадаю быць шчаслівымі ў сваіх дзецях і ўнуках. Напэўна, гэта ўсё ж галоўны складнік і мацярынскага, і бацькоўскага шчасця.
