Карэнная астраўчанка Яніна Кунэйка ўспамінае Астравец свайго дзяцінства
За веснічкі свайго панадворка Яніна Адольфаўна Кунэйка зараз ужо амаль не выходзіць – ногі не ідуць, хоць душа і рвецца насустрач усяму новаму і прыгожаму, чым насычаны кожны дзень роднага Астраўца…
Але яна знайшла выйсце: падтрымліваць сувязь са светам і горадам, дзе нарадзілася, вырасла і пражыла жыццё, жанчыне дапамагаюць стасункі з сябрамі, былыя калегі і вучні, шматлікія знаёмыя, тэлевізар, раённая газета. І – успаміны.
На хвалях дзяцінства
Тут, на Мілешкавай яме, што была непадалёк ад хаты, Яніна вучылася плаваць…
– Бацькоўская хата была на месцы Белаграпрамбанка. А бабуліна, у якой нарадзілася мая маці, – праз дарогу.
Драўляная хата «на два канцы», крытая спачатку саломай, якую бацька пазней «акультурыў» дранкай, стаіць перад вачыма як стары і дарагі сэрцу фотаздымак – нібы не прайшло такіх доўгіх і ў той жа час такіх кароткіх васьмідзесяці гадоў…
Успамінаецца і стаў каля старога млына, парослы аерам, які мы пераплывалі разам з сёстрамі і сяброўкамі ўпотай ад бацькоў…
Я з сям'і астравецкіх гандляроў – дзед валодаў адзіным у вёсцы «рэстаранам». Прыязджалі людзі на млын, абавязкова заходзілі да яго і куплялі нешта перакусіць. А маці была лепшай у акрузе паварыхай.
Кропка ў памяці
Акупацыя паставіла на развіцці Астраўца тлустую кропку.
– Савецкія ўлады выехалі – пачаліся грабяжы. Цягнулі ўсе, усё і адусюль. Хто масла з прылаўкаў цягнуў, хто з печак у пакінутых хатах дзверцы здымаў… Аднойчы бацька прынёс дахаты рознакаляровыя алоўкі і альбомы. Маці яго ўшчувала – маўляў, разумныя людзі дзецям масла нясуць, а ты!
А бацька любіў паўтараць: галоўнае ў жыцці – каб дзеці былі адукаванымі! Некалькі гадоў, пакуль быў на заробках за мяжой – плавіў метал у Францыі, – паказалі яму, што, каб добра жыць, трэба вучыцца… Тата закончыў чатыры класы царскай школы – а дапамагаў нам рашаць задачы па алгебры.
Шмат цікавых кніг бацька прывёз з Францыі – свайго часу яны чакалі ў вялікім чорным куфары.
Горыч вайны
На пытанне Яні, куды са стала падзеўся цукар, маці коратка адказала: «Немец забраў…»
– І адразу над намі сталі самалёты лятаць… Убачу, як нямецкі самалёт у небе кружыць, трасу яму кулаком і крычу па-польску: «Ну-ну, немец, цукер забрал!»
Аднойчы з мамай з лазні ішлі – яна недалёка ад нашага дома была, каля рэчкі – крыху прыпазніліся. Затрымалі. Прыйшлося ў камендатуры ноч прасядзець…
Немцы забралі нашы агароды – там устанавілі вялікую кухню, якраз насупраць цяперашняга кінатэатра. Для нямецкага гарнізона з канцэртамі прыязджалі жанглёры, акрабаты, круцілі ім нямыя фільмы. А нам так хацелася паглядзець! Пад лаўкамі хаваліся. Часта немцы рабілі выгляд, што не заўважаюць нас…
Цяжка даводзілася. Голадна… Мы, дзеці, хадзілі ў нямецкую сталоўку з маленькімі бідончыкамі – повары супу апалонік ці чаю салодкага налівалі… Я была чарнявая, загарэлая, з доўгімі валасамі. Маці вялізны бант завяжа – прыгожую маленькую дзяўчынку шкадавалі… Горда тады шыбавала я дадому – здабытчыца!
Бацька неяк даведаўся, што Астравец бамбіць будуць. Сабралі мы пажыткі, сёе-тое з ежы і з іншымі астраўчанамі схаваліся за мурам каля касцёла – тады ён быў высокі-высокі, а потым – у касцёльны падвал: доўгі такі, цёмны, з целамі даўно памерлых людзей. Дарослыя казалі, што тут манахі пахаваныя. Але не гэтага баяліся: з неба ляцелі бомбы – адна зрабіла варонку пасярод брукаванай дарогі, другая пацэліла ў мост, трэцяя – у млын. Дзякуй богу, у касцёл ні адна не трапіла…
У канцы вайны адзін немец па сакрэту папярэдзіў дзядзьку Стася, што іх войскі будуць адступаць, а Астравец спаляць. Так і сталася: згарэла ўсё да маста. А далей, як людзі расказвалі, выйшла жанчына з хлебам святой Агаты, памалілася – і адвярнула агонь.
Памятаю, як ужо пасля вызвалення Астраўца да нас у клас зайшла настаўніца ў ваеннай гімнасцёрцы і паношаных ботах. Былая партызанка… Выжыць у галодныя пасляваенныя гады ёй з дзвюма дзецьмі дапамагалі не толькі бацькі вучняў, але і незнаёмыя: прывозілі муку, бульбу. Добрыя людзі тады былі...
Святло мірнага жыцця
Так цікава жыць!..
– У школу, што за помнікам Леніна, я пайшла ў 8 клас – яе і скончыла. Да гэтага была школа каля старога могільніка. Яе строгі дырэктар Рыбакоў вельмі любіў кветкі…
Кожны год перад першым верасня ўсе вучні дружна ішлі ў «цэнтральную» школу: мылі вокны, парты, падлогі…
Канцэрты, выступленні ліліпутаў, мясцовы духавы аркестр... Абавязковая частка жыцця – першамайскія дэманстрацыі.
Найбольшай папулярнасцю ў моладзі карысталася танцпляцоўка. Танцы былі амаль за нашым плотам. Як з'яўлялася свабодная хвілінка – так і беглі туды. Уваход быў бясплатны.
…Адукацыю атрымала ў Новавіленскім настаўніцкім інстытуце на польскай мове. Пакуль вучылася, працавала піянерважатай у польскай адзінаццацігодцы. З дыпломам вярнулася на радзіму. Вяла гісторыю ў вёсцы Меднікі, затым у Валэйкішках – там замуж выйшла і сына нарадзіла.
Некалькі гадоў разам з мужам жыла і працавала ў Гальшанах, затым на Гомельшчыне, у вёсцы Абакумы. А потым нас пацягнула на радзіму, таму вярнуліся ў Астравец.
…Працаваць настаўніцай гісторыі пайшла ў сярэднюю школу №1. Прысвяціла дзецям трыццаць гадоў. Урокі, мерапрыемствы, летнія паходы – гады пранесліся, як адно імгненне, і запаволілі свой бег толькі тады, калі падвялі ногі…
Цікава жыць, калі ты малады, калі добра ведаеш людзей, кожны кусцік, кожны паварот дарогі...
Але і цяпер я стараюся быць у курсе таго, чым жыве родны горад. Усе яго змены, безумоўна, да лепшага. Яны проста глабальныя. Каб мае бацькі змаглі ўбачыць Астравец сёння, яны б яго не пазналі…
Яніне Адольфаўне падабаецца абноўлены Астравец, малады і перспектыўны, – бо гэта яе радзіма, самае лепшае і самае прыгожае месца на зямлі.
А душой яна адданая Астраўцу былому – маленькаму і непрыкметнаму – сваёй радзімцы, моцна звязанай з яе сэрцам вуліцамі дзяцінства і маладосці.