Сольскае перамір'е
12:06 / 22.12.2017
1
Адзін з пунктаў дагавора дазваляў уваход у нейтральную зону без зброі з ранку і да наступлення цемры. Пры гэтым наступны пункт удакладняў, што пераход нямецкіх салдат за свае драцяныя агароджы не дазваляецца, але для салдат, якія парушылі ўказаны пункт, не могуць быць прыменены гвалтоўныя меры. Таксама ў межах нейтральнай зоны не дазвалялася прадаваць, перадаваць і ўжываць спіртныя напоі.
Першапачаткова тэрмін Сольскага перамір’я распаўсюджваўся на два месяцы, але страціў сілу 2(15) снежня 1917 года ў сувязі з падпісаннем у Брэст- Літоўску перамір’я на ўсім руска-нямецкім фронце.
Каштоўнай крыніцай пра ход падзеі і атмасферу, якая панавала ў час перамоў, з’ўляюцца ўспаміны непасрэднага ўдзельніка, дэлегата 2-й рускай арміі, доктара Н. Пятрова. З іх можна даведацца, што перамовы праходзілі ў вялікім будынку. Даўшы свае параўнаўчыя характарыстыкі цэнтральным фігурам дэлегацый – начальніку Генеральнага штаба 10-й нямецкай арміі генерал-маёру Траўгату Марціну фон Заўберцвайгу і ўпаўнаважанаму рускай дэлегацыі, салдату Сцяпану Яфімавічу Шчукіну – аўтар падрабязна спыніўся на ходзе перамоў. Радок за радком абмяркоўвалася дамова па пунктах, і працягвалася каля 30 гадзін, з некалькімі невялікімі перапынкамі. Спрэчкі ў рэзкай, амаль ультыматыўнай форме з нямецкага боку, адбыліся па двух ключавых пытаннях: аб перакідванні войскаў на іншыя франты і аб братанні на пазіцыях – але былі знойдзены фармуліроўкі, якія задаволілі абодва бакі.
У час заключэння перамір’я, па просьбе немцаў, быў зроблены агульны здымак, які з рознымі іншымі фотаздымкамі падзеі пазней быў праз фронт дастаўлены дэлегатам і ўдзельнікам перамоў з рускага боку. Копіі гэтых фотаздымкаў, копіі асабістых дакументаў і біяграфічныя звесткі старшыні дэлегацыі Ваенна-рэвалюцыйнага камітэта арміі Заходняга фронту С. Шчукіна, іншыя цікавыя экспанаты, прысвечаныя дагавору аб перамір’і, сёння захоўваюцца ў краязнаўчым музеі Сольскай школы.
У гонар знамянальнай падзеі і ў сувязі з 50-годдзем падпісання дагавору ў 1967 годзе на будынку выканкама Сольскага сельсавета была прымацавана мемарыяльная дошка. З нагоды яе ўрачыстага адкрыцця адбыўся мітынг, на якім выступіў дырэктар школы, ветэраны грамадзянскай і Вялікай Айчыннай вайны. Не забыта памяць пра перамір’е далёкай вайны і ў 21 стагоддзі: яму прысвечаны адзін з памятных камянёў мемарыяла Першай сусветнай вайны ў Смаргоні.
З кожным годам у інтэрнэт-прасторы з’яўляюцца новыя, невядомыя дагэтуль, матэрыялы, па якіх можна прадоўжыць пошук і ўдакладніць асобныя моманты падзеі. З дапамогай копій фатаграфій, якімі падзяліўся вядомы калекцыянер і даследчык ваеннага мінулага Ул. Багданаў, сёння можна ўстанавіць месцазнаходжанне сходу «афіцэрскага дома», дзе адбылося заключэнне дагавора аб перамір’і. Ён быў пабудаваны кайзераўцамі побач з чыгуначнай станцыяй «Солы». Каля яе акупанты ўзвялі вялікі ваенны гарадок. Дарэчы, электраэнергія ў яго пастаўлялася з буйнейшай Лошскай электрастанцыі, якую немцы пабудавалі паблізу станцыі «Гудагай».
Акрамя вузкай каляі паравознага дэпо, шматлікіх вайсковых складоў, тартака, тэлефоннай і метэаралагічнай станцый, лазарэта, якія абслугоўвалі фронт, тут былі пабудовы для адпачынку, у тым ліку ўзгаданы і афіцэрскі клуб. Ён зафіксаваны на фотаздымках парада, прымеркаванага да прыезду кайзера Вільгельма ІІ на пазіцыі ў раён Смаргонь-Крэва.
Першы парад 29 ліпеня 1917 года адбыўся насупраць сольскай чыгуначнай станцыі і па фотаздымках можна ўзнавіць месцазнаходжанне будынка, дзе пазней адбылося падпісанне перамір’я.
Да нашага часу будынак не захаваўся – на яго месцы цяпер знаходзіцца прыватная забудова сольскіх жыхароў.
Але і праз стагоддзе можна знайсці новыя звесткі пра падзею, памяць аб якой трывала захоўваецца ў нашай свядомасці.
Уладзімір ПРЫХАЧ.