Установлено имя ещё одного узника, погибшего в лагере "Шталаг-342" в Гудогае
13:28 / 12.01.2017
1
“Імёны, вернутыя з небыцця” – так называўся артыкул у “Астравецкай праўдзе”, напісаны І.Р. Усціменкам амаль сем гадоў таму. Так, тады мы ўпершыню прачыталі прозвішчы рускіх вязняў лагера “Шталаг-342” у Гудагаі. Больш таго, убачылі карткі, знойдзеныя нястомным даследчыкам ваеннай гісторыі Астравеччыны, якія, аказваецца, былі запоўнены з вядомай нямецкай акуратнасцю на кожнага вязня. З іх мы даведаліся пра даты нараджэння і смерці, род заняткаў, імёны бацькоў і месца жыхарства кожнага, хто аказаўся ў палоне. Гэта быў пачатак.Па розных звестках за час існавання лагера “Шталаг-342” у Гудагаі вязняў магло быць больш за 200 чалавек. На сённяші дзень мы маем карткі на 37 загінуўшых менавіта ў Гудагаі (Gudagoi). І пакуль што шматгадзінныя прагляды картак на сайце “ОБД Мемориал” (obd-memorial.ru) большых вынікаў не даюць. Але гэта і не дзіўна: у інтэрнэт-доступе 16,8 мільёнаў архіўных дакументаў!
Аднак сёння аб іншым: аб тых, хто да гэтага часу быў проста адным з вязняў – без твару, без нітачкі лёсу, якую абарвала вайна ў лагеры “Шталаг-342”. Але, як чытачы “раёнкі” памятаюць, 9 мая 2016 года нашчадкі Андрэя Пятровіча Бяскроўнага, пераадолеўшы шлях у 2 000 км (толькі ў адзін бок!), прыехалі пакланіцца зямлі, што стала апошнім прытулкам для блізкага ім чалавека. Вядома ж, расказалі яны і аб нядоўгім перадваенным жыцці ваеннапалоннага А.П. Бяскроўнага.
І вось у жніўні нас адшукала пляменніца Івана Іванавіча Зіміна, нямецкая картка ўліку на якога сведчыць, што ён таксама пахаваны ў брацкай магіле ў Гудагаі. Праўда, яго імя пакуль не значыцца на памятнай пліце, як і імёны яшчэ 11 вязняў. Аднак гэта – справа часу.
А нястомная даследчыца гісторыі свайго роду Валянціна Іванаўна Манькоўская-Дрозд з Новасібірска даслала нам такі глыбокі і архіўна абгрунтаваны расповед аб сваіх Зіміных. І ўзгадаліся словы аб тым, што нямецкая сіла, якая абарвала жыццё Івана Іванавіча Зіміна, папала і ў яго ненароджанага сына, і ўнука, і праўнука яго, якім таксама наканавана было не нарадзіцца… Які ланцужок перарваўся! Мне здаецца нясправядлівым змаўчаць аб гэтым.
Першы дакументальны ўспамін аб Зіміных, як удалося высветліць Валянціне Іванаўне, адносіцца да 1865 года, калі іх прадзед трапіў у пастку, абвінавачаны ў фальшываманетніцтве. З часам мужчыну апраўдалі, а два яго сыны, Іван і Міхаіл, закончылі настаўніцкую семінарыю ў Енісейску. Малодшы Міхаіл у цяжкія 30-я гады быў прызнаны вінаватым у дзеяннях супраць Савецкай улады і прыгавораны да вышэйшай меры пакарання. Потым, у 50-х, яго рэабілітавалі.
А вось бацька І.І. Зіміна і дзед Валянціны Іванаўны, Іван Цімафеевіч, доўгі час працаваў сельскім настаўнікам. Са справаздачы 1924 года, якую адшукала В.І. Манькоўская-Дрозд у архівах, можна даведацца мноства цікавых падрабязнасцей, а галоўнае – што гэта значыла для самой даследчыцы:
“Рукопись! Почерк деда красивый, ровный, текст написан складно, даже иногда чувствуются легкий юмор и множество подробностей из жизни школы и семьи учителя имеются”.
І яшчэ для параўнання з нашай гісторыяй:
“В селе 170 дворов. Число детей школьного возраста от 8 до 14 лет – 196, число грамотных детей составляет 40 процентов. Учеников в школе 64. Собственных книг у учеников нет, школа обеспечена учебниками на 90 процентов”. “Учитель Зимин И.Т. имеет жалование 360 руб. и квартиру. В 1897 г. награжден медалью за участие в общенародной переписи населения”.
І ўжо ў далёкія пасляваенныя гады старажылы з гонарам успаміналі, што Іван Цімафеевіч быў не толькі добрым настаўнікам, але і таленавітым чалавекам: у студэнцкія гады іграў галоўныя ролі ў тэатральных пастаноўках, цудоўна іграў на скрыпцы.
Лёс яго сына Івана Іванавіча Зіміна апісаны Валянцінай Іванаўнай так:“Мама (сястра І.І. Зіміна) называла его наш Ванюшка. Иван рано уехал из села продолжать учебу в Минусинске после четырех лет обучения в школе отца. Жил на съемной квартире; как-то себя кормил, учился хорошо; любил рисовать, получил семилетнее образование. Несмотря на финансовые затруднения семьи, пос-ле кончины отца Иван поступил в Томский горный техникум по специальности “Геология”. Редкие приезды Ванюшки к семье в Луговское были настоящими праздниками для младших сестренок. Брат после окончания техникума был направлен на работу на рудник Туим в Ширинском районе на юге Красноярского края. В шахте добывали вольфрам, свинец, медь, золото и железо. Иван занимался разведкой новых рудных пластов. Сейчас в этом районе запасы руды исчерпаны полностью, шахту взорвали, на месте ее образовалось озеро глубиной в 40 метров, заполненное водой, по словам очевидцев, приятного бирюзового цвета, что объясняют наличием в воде солей меди.
Иван женился на Зое, заведующей детским садиком, в 1938 г., отслужил срочную службу в рядах Советской армии. Период службы требовал уточнения, но, по сведениям военкомата, архив сгорел.
Началась Вторая мировая война. Мама помнит, что Иван выхлопотал себе снятие брони и ушел на фронт. Дивизию, где служил Иван, из-под Читы отправили защищать Москву. Семья получала редкие письма. Сохранилось письмо от 15 июля 1941 г. с Западного фронта; военно-полевая почта 619 или 613, отдел 2Б или 25”.
Затым прыйшло паведамленне, што Іван прапаў без звестак. Шматлікія лісты-запыты вярталіся без канкрэтных і суцяшальных адказаў. І толькі ў 2006 годзе з Падольскага архіва прыйшоў адказ: “загінуў як ваеннапалонны”.І апошняя цытата з запісаў В.І. Манькоўскай-Дрозд:
“Я пытаюсь представить, что пережил мой дядя Ваня в том плену. Ищу, где прошли последние месяцы его жизни, где это Molodetschno – Молодечно? – недалеко от Вильнюса, но это еще Белоруссия… Молодечно был присоединен к России. ...И здесь же в Молодечно концентрационный лагерь «Шталаг-342», один из самых крупных концлагерей. Дальше узнаю, что на территории маленькой Белоруссии в годы Великой Отечественной войны действовало 260 лагерей смерти. Их характерной чертой были чрезвычайно жестокие условия существования заключенных военнопленных и мирных граждан. Как заявлял фашистский генерал-фельдмаршал Кейтель, в отношении советских людей понятия “рыцарской войны“ не существовало. “Речь идет об уничтожении мировоззрения“, – говорил он.
Прошли годы. Фамилия солдата Ивана Зимина, как нам ответили из администрации Ширинского района по месту его призыва, занесена в книгу “Память” и на памятную доску мемориала.
…Нам поступила информация, подтверждающая место упокоения моего дяди и подробное описание тех страшных лет. Не покидает мысль о том, что фашисты могли поселить моего Ивана на другую станцию. Через семь километров Литва. И конец! Я бы никогда не нашла. Спасибо белорусским людям, что с нами, что помнят! Мы безмерно благодарны белорусским детям, которые приносят цветы к его и других узников братской могиле. Не только наша семья помнит Защитника своего Отечества, которому в 2015 году исполнилось бы 100 лет”.
Вось такая вельмі скарочаная намі (у арыгінале 18 старонак) гісторыя роду, сям’і, павучальны выпадак гістарычнай памяці, беражлівых адносін да сямейнай духоўнай спадчыны.
Удумаўшыся ва ўсё, аб чым паведала В.І. Манькоўская-Дрозд, я зноў і зноў паўтараю: тая вайна нанесла не толькі страшэнныя матэрыяльныя страты, але і духоўныя. Кім бы маглі стаць тыя мільёны загубленых жыццяў у мірным жыцці?! На якой ступені развіцця была б сёння наша Беларусь?! Расія?! Пытанні рытарычныя…
Марыя Васілёнак, кіраўнік музея Гудагайскай сярэдняй школы.
